2705150462

Kobieta a prawo 67

Wiek XVI przyniósł ostateczne usankcjonowanie formy kościelnej zawierania małżeństw. Dekret Tametsi z 1577 r. wymagał dla ważności tego aktu obecności dwóch świadków. Małżeństwa potajemne usankcjonowano dopiero w 1741 roku. Znana była instytucja separacji od stołu i łoża, natomiast rozwód funkcjonował tylko wśród protestantów i prawosławnych. Prawo kanoniczne znało jedynie instytucję unieważnienia małżeństwa poprzez wykazanie zaistnienia przeszkód wzbraniających lub zrywających. Świeckimi przeszkodami były nierówność stanu i brak zgody rodziców lub opiekunów. Od XVI wieku panna, której odmówiono zgody, a ukończyła 18 łat, miała do wyboru albo prosić dalszych krewnych, albo króla o zmianę opiekunów. Kobieta, która wyraziła zgodę na porwanie, automatycznie pozbawiała się posagu i spadku po rodzicach. Takie same następstwa wywierało małżeństwo szlachcianki z plebejuszem.

Po śmierci ojca córki były wyposażane przez braci, a gdy utracili oni majątek, obowiązek ten przechodził na wierzycieli. Natychmiast po przekazaniu posagu kobieta otrzymywała od męża wiano. Nie było możliwe zapisanie wiana w testamencie. Dobra wienne nie odpowiadały za długi męża, a wierzyciele nie mogli wdowy ich pozbawić, jeżeli wpis długów był późniejszy niż oprawa wiana. W czasie trwania małżeństwa, żona mogła oddać trzecią część swojego majątku bez zgody krewnych (zabronione w Ziemi Krakowskiej). Według statutu opatowskiego wdowa wychodząca powtórnie za mąż, jeśli miała dzieci, wnosiła mężowi tylko posag, a wiano pozostawiała dzieciom. Wdowa nie mogła dysponować testamentowo swoim majątkiem. W razie śmierci bezdzietnej żony, mąż musiał zwrócić posag, to znaczy sumę pieniężną go stanowiącą, a nie dobra oprawne¹⁰. Do stosunków majątkowych między małżonkami wprowadzono instytucję dożywocia. Był to zapis czyniony przez męża na wypadek wdowieństwa żony. Z czasem rozpowszechniła się zasada, że zapisy muszą być wzajemne. Wdowa przestała być opiekunką własnych nieletnich dzieci. Wprowadzono kuratelę, którą objęte były osoby nie mające lat dojrzałych, a osiągnęły sprawne^{1 2} ‘, marnotrawni oraz kobiety.

W liście apostolskim Mulieris digniłatem Jan Paweł II stwierdził: Jeżeli nasz wiek jest w społeczeństwach liberalnych okresem narastającego feminizmu, to można przypuszczać, że orientacja ta jest reakcją na brak czci, jaka należy się każdej kobiecie'^{3 4}. Jednakże feminizm nie jest wytworem XX wieku. Narodził się wraz z rewolucją francuską w roku 1789. Podstawę prawną dla emancypacyjnych dążeń kobiet dała Deklara cja Praw Człowieka i Obywatela. Za podstawowe uznano w niej dwie zasady: równości i wolności. Po raz pierwszy zagwarantowano też człowiekowi jego osobiste prawa tzw obywatelskie, które określano jako naturalne, niepozbywalne i święte. Wykształcił się też pogląd, iż rację bytu każdej organizacji politycznej stanowi ochrona tych praw.

1

⁵ Narodziła się w 1454 roku od przywilejów nicszawskich Kazimierza Jagiellończyka, w których król zo-bowiązywał się do nie zwoływania pospolitego ruszenia i wydawania nowych praw bez zgody sejmików ziemskich i szlacheckich. Możemy podzielić ten okres na kilka etapów:

2

   1454-1606 demokracja szlachecka do rokoszu Zebrzydowskiego;

3

   1606-1764 oligarchia magnacka;

4

   1764-1795 okres reform i upadku Rzeczpospolitej (początki monarchii konstytucyjnej).

¹⁰    Posag w pieniądzach musiał być oprawiony na części majątku męża pod grożbąjcgo utraty - zasada odrębności majątkowej małżonków, rząd posagowy zamiast wspólnoty majątkowej (prawo chełmińskie).

¹¹    Dolną granicę lat sprawnych dla mężczyzn wyznaczał wiek 18 lat.

¹²    Jan Paweł II, Mulieris dignitatem, 15 sierpnia 1988.