Magazyn60001

296

GARBARSTWO w POLSCE — GDAŃSK

np. morsa, słonia, hipopotama i t. d. W roku 1935 przemysł garbarski liczył 277 zakł., wykupujących świadectwa przemysłowe od I—VII kategorji, zatrudniając 6 077 robotników. Wartość produkcji w tymże roku zamykała się cyfrą 103 milj. zł. Główne ośrodki przemysłu garbarskiego skupiają przeważnie województwa centralne (Warszawa, Radom, Gniezno, Lublin) i południowo-zachodnie.

Stanisław Róg.

Garczyński Stefan.

G., statysta polski czasów saskich, ur. pod koniec XVII w., zm. w r. 1755 w Zbąszyniu. Wojewoda poznański. W r. 1744 napisał, a w dziesięć lat później wydał we Wrocławiu dzieło polityczne p. t. „Anatomja Rzeczypospolitej Polskiej". W dziele tern zastanawia się i bada wszelkie przejawy publicznego życia państwa: jego rząd, administrację, skarbowość, podatki, prawa, sądownictwo, wojskowość, gospodarstwo i t. d. Wytyka rozrzutność szlachty i duchowieństwa, co powoduje wywożenie pieniędzy z kraju. W epoce największego upadku chłopstwa i mieszczaństwa stanął w ich obronie, dowodząc, że dobrobyt tych klas leży w interesie szlachty. Domagał się podniesienia poziomu kulturalnego i moralnego ludności oraz jej liczby przez większą troskliwość rodziców nad potomstwem.

LiteraturaZ Gargaa S.g Gesckichte der NationalBkonomie im alten Paleń. Berlin 1925. — Wagner L.i Stefan Gartzyńsld, „Bocznik Tow. Przyj. Nauk Poznańskiego“ 1871.

A. Grodek.

Gdańsk.

A. Struktura geograficzna. B. Historja Gdańska do 1919 r. C. Wolne Miasto Gdańsk: Statut Międzynarodowy i stosunki polityczne. D. Skarbowość Wolnego Miasta Gdańska.

A. STRUKTURA GEOGRAFICZNA.

Gdańsk (Danzig) obejmuje terytorjum

0    powierzchni i 892 km*. Graniczy od płd.

1    zach. z Polską, od wsch. z Prusami Wsch. Miasto leży nad Martwą Wisłą o 5 km od morza, nad płd. częścią zatoki Gdańskiej. Większa część obszaru Wolnego Miasta obejmuje deltę Wisły i Nogatu, schodzącą do morza wydmami i terenami bagnistemi. Część zachodnia terytorjum, w części zalesiona, jest pagórkowata, przyczem wzniesienia przy granicy polskiej sięgają do 270—280 m. n. p. m. Spływające z nich potoki wykorzystane są jako siła energetyczna. Klimat jest chłodny, umiarkowany, złagodzony wpływem Bałtyku. Naturalną osłonę od wiatrów stanowi półwysep Helski. Średnia temperatura roczna wynosi 7,9° C, przyczem najcieplejszym miesiącem jest lipiec (i8,x°C), najzimniejszym zaś styczeń (— i® C). Średnia ilość opadów wynosi 550 mm., przyczem najwięcej deszczu spada w lipcu i sierpniu. Wisła zamarza tu wyjątkowo, przeciętnie 3 dni ^w roku.

Wolne Miasto G. liczy 407 517 mieszkańców. Pod względem administracyjnym dzieli się na 3 okręgi, a to: Gdańskie Wzgórze (Danziger Hóhe — 609 km* pow., 65 827 mieszk.), Nizinę Gdańską (Danziger Nie-derung — 468 km²., 33031 m.), Wielką Żuławę (Grosses Werder — 742 km*., 5¹ 773 m.) oraz miasta: Gdańsk (pow. 64 km*., 235 237 m.) i Sopoty (9 km*., 30835 m.). Wolne Miasto obejmuje 258 gmin wiejskich oraz 14 większych osad ponad 1 000 mieszkańców Ludność jest w 95% niemiecka. Część zach. i południową W. M. G. zamieszkują Polacy, w liczbie ponad 35 tys. osób. Struktura wyznaniowa jest niejednolita. Przeważają ewangelicy, którzy stanowią 57,7% ogółu. Na rzymskich katolików przypada 36,7%, na żydów 2,3%. Stosunki zawodowe przedstawiają się nast. (1933 r.): w przemyśle, rzemiośle, budownictwie pracuje 3°>7%> ^w handlu i komunikacji 27,9%, w rolnictwie, ogrodnictwie i rybołówstwie 18,2%, w zawodach wolnych 8,6%, służba domowa i inne zawody stanowi 14,6% ogółu ludności. Przemysł G. obejmuje: budowę okrętów, wagonów, maszyn, przemysł drzewny, rybny, konserwy jarzynowe, likiery, przemysł chemiczny, cukierniczy, czekoladowy, teksty-lja, wyroby tytoniowe (monopol państw.). G. wywozi: materjały palne, asfalt (30,6%), drzewo i wyroby drzewne (29%), środki żywnościowe (25,2%), metale i wyroby metalowe (6,9%), przetwory zwierzęce (3.2%). Przywozi: środki żywnościowe (25,6%), surowce, metale i wyroby met. (23,7%), chemikalja (11,4%), przetwory zwierzęce (10%). W imporcie gdańskim uczestniczą: W. Brytanja (34,3%), Niem-cy (13,6%), Szwecja (8,2%), Holandja (7.8%), St. Zjedn. A. (4.1%), Belgja (3.6%), Norwegja (3,5%). Danja (3.4%)-