Magazyn60501

301

GDAŃSK

v

r

Jednakże Rzplita nie poparła Władysława IV, obawiając się z jednej strony wzrostu potęgi królewskiej, z drugiej zaś — zmniejszenia swego eksportu zboża. W swym egoizmie nie spostrzegła się szlachta, iż rozgrywa się decydująca walka

0    to, czy Gdańsk ma być portem dla Rzpli-tej, czy też ta ostatnia uzależnić się ma gospodarczo od jednego miasta. Ostatecznie zwyciężył Gdańsk. Nie poparty przez sejmy, poszedł Władysław IV na kompromis

1    poprzestał na nowym okupie ze strony miasta. Minęła nietylko ostatnia okazja ugruntowania supremacji Rzplitej nad Gdańskiem, lecz również ostatnia możliwość podźwignięcia polskiej polityki morskiej.

5. Gospodarczy upadek Gdańska w XVIII w Okres „potopu" przetrwał Gdańsk wiernie przy Polsce, będąc jedynem większem miastem pruskiem, które nie otworzyło swych bram wrogowi. Ale też z tą chwilą minęły złote łata dobrobytu gdańskiego. Złożył się na to z jednej strony upadek ekonomiczny Rzplitej, zrujnowanej przez obce najazdy, z drugiej zaś częściowa zmiana morskich dróg handlowych i stopniowe wysuwanie się Moskwy, zajmującej wkrótce pierwsze miejsce w rzędzie dostarczycieli surowców dla Europy Zachodniej. Wiek XVIII miał być jeszcze cięższy dla Gdańska. W wojnie północnej, pozostawione własnym siłom, musiało miasto opłacać wielkie kontrybucje Szwedom — w samej gotówce wziął Karol XII od Gdańska przeszło 200000 talarów. Jeszcze cięższe chwile przyszły po śmierci pierwszego Sasa. Gdy w r. 1733 olbrzymia część elektorów obwołała królem Stanisława Leszczyńskiego, przeciw któremu bagnety rosyjskie wsparły Augusta III, wówczas Gdańsk stał się ostatnią ostoją nieszczęsnego króla Stanisława, dając mu u siebie zupełnie bezinteresownie miejsce azylu. Srodze pomściło się to na mieście. Oblegany przez armję rosyjską w ciągu 14 miesięcy, pozbawiany wszelkiej pomocy z zewnątrz (flota francuska okazała się zbyt słaba), bronił się Gdańsk wytrwale, nie myśląc o kapitulacji. Dopiero gdy Leszczyński, widząc beznadziejność sytuacji, uszedł z miasta, podpisali oblężeni kapitulację. Rezultaty tej długiej blokady były fatalne: 1800 domów legło w gruzach, około 2000 mieszczan zostało zabitych; trzeba było zapłacić miljonową kontrybucję i uznać zwierzchnictwo Augusta III.

Zaledwie zdołał Gdańsk zaleczyć swe rany, gdy wojny śląskie Fryderyka II podcięły go znowu ekonomicznie. Nieustanna walka, brak kompletnego bezpieczeństwa na Wiśle i wodach Bałtyku, ustawiczne przemarsze wojsk obcych przez terytorjum Rzplitej, która się teraz stała „karczmą zajezdną" — wszystko to odbiło się ujemnie na ruchu okrętów w porcie gdańskim, którego przeładunek spadł teraz do 20 000 łasztów.

6. Przyłączenie Gdańska do Prus. Pierwsze lata rządów Stanisława Augusta przyniosły znaczną poprawę gospodarczą i stabilizację stosunków, lecz niebawem nad Gdańskiem, jak zresztą i nad całą Rzplitą, zawisła nowa, stokroć groźniejsza od poprzednich, chmura pruska. Fryderyk II już oddawna zamierzał zaanektować „perłę Bałtyku". Układając się w r. 1772 z Rosją

0    pierwszy rozbiór Polski, wyraźnie zażądał dla siebie Gdańska. Jednakże przerażeni mieszczanie potrafili nastawić opinję europejską przeciw zakusom Fryderyka

1    zdołali się uratować, głównie dzięki opozycji Rosji. Król pruski musiał zrezygnować ze swych zamierzeń, lecz komentując po swojemu układ, zajął całe terytorjum należące do miasta, a flota jego wdarła się do portu i poczęła na własną rękę pobierać cła importowe. Było to już jawne pogwałcenie traktatu, które skazywało Gdańsk na powolną śmierć. Magistrat chciał już pójść na drogę układów, ale stan trzeci, reprezentowany przez Radę Stu, oparł się stanowczo wszelkim pertraktacjom z Prusami. Jeszcze raz obronił się Gdańsk, odwoławszy się do Anglji i Rosji. Fryderyk musiał ustąpić, ale zato przez lat kilkanaście różne-mi sposobami szykanował miasto (odcięcie wody do picia, ustanowienie komory celnej pod Kwidzyniem i t. p.). Napróżno skarżyło się zrozpaczone miasto przed Stanisławem Augustem — bezsilna Rzplita, zagrożona w swym bycie państwowym, nie mogła przybyć z pomocą Gdańskowi.

W czasie sejmu czteroletniego ludność gdańska dała wyraźne dowody przywiązania do państwowości polskiej. Gdy rząd pruski za cenę „sojuszu" z Polską domagał się oddania mu Gdańska, przeciw roszczeniom tym zaprotestowała nietylko polska opinja publiczna, lecz również i cały Gdańsk. Jednakże Prusy dążyły wytrwale do celu. W myśl traktatu z Rosją, ustalającego drugi rozbiór Polski (1793), otrzymywał król