Magazyn6h101

677

INDUSTRJALIZM — INDYWIDUALIZM POZNAWCZY

tworzy stały i chłonny rynek zbytu. Przemysł jest, jego zdaniem, głównym elementem twórczym kapitału i pracy, a jako taki jest siłą społeczną. „Okres przemysłowy i handlowy — zdaniem Lista — charakteryzuje pragnienie nieustannego pomnażania dóbr materjalnych i intelektualnych, pragnienie współzawodnictwa i swobody, podczas gdy w okresie surowego rolnictwa panuje lenistwo umysłowe i ociężałość fizyczna, przywiązanie do dawnych pojęć, przyzwyczajeń, obyczajów i metod pracy, brak oświaty, dobrobytu i wolności".

Zarówno List, jak Carey („Principles of Political Economy“ oraz „Principles of So-cial Science") wypowiadają się za ustrojem industrjalnym, podkreślając specjalnie korzyści, jakie rolnictwo osiąga z jego realizacji. List i Carey przeciwstawiają się supremacji industrjalnej Anglji i w przeciwieństwie do liberalizmu szkoły klasycznej, propagującej i. w skali międzynarodowej z uwzględnieniem hierarchji w rozwoju ekonomicznym poszczególnych krajów — opowiadają się za równouprawnieniem poszczególnych gospodarstw narodowych poprzez ich uprzemysłowienie i uniezależnienie na tern polu od zagranicy.

Z ekonomistów polskich duże podobieństwo do koncepcyj industrjalnych Lista wykazują poglądy naszego najwybitniejszego pisarza w. XIX, Fryderyka hr. Skarbka („Elementarne zasady gospodarstwa narodowego", 1820).

W związku z upowszechniającym się systemem industrjalnym w krajach zachodniej Europy utrwala się również i stanowisko doktryny, wypowiadającej się za pośrednictwem licznych jej przedstawicieli za koniecznością uprzemysłowienia gospodarstw narodowych.

Marks we wnikliwej krytyce kapitalizmu pierwszej połowy XIX stulecia pierwszy zaatakował, operując już bogatym materja-łem historycznym, system industrjalny indywidualistyczny, prywatno-kapitalistyczny, przepowiadając mu upadek i przekształcenie się zczasem w ustrój kolektywny. Zdaniem tego pisarza, dotychczasowy ustrój nosi już sam w sobie zarodki nieuniknionej klęski: „burżuazja wytwarza przedewszystkiem swych własnych grabarzy". Nadprodukcja i jej kryzysy, coraz to większa pauperyzacja klasy robotniczej i wreszcie coraz to bardziej postępująca koncentracja kapitałów mają doprowadzić do przekształcenia prywatno-kapitalistycznego ustroju w kolektywny. I. wszakże jako system gospodarczy bynajmniej nie jest przez Marksa zwal czany, cbodzi mu tylko o to, by ten i. nie był prywatno-prawny a uspołeczniony, do czego miała zmierzać, jego zdaniem, w sposób nieunikniony ewolucja kapitalistycznego ustroju. Podobne oczywiście stanowisko wobec i. zajmuje szkoła marksowska. Jak z tego widzimy, niema w tym okresie, w zasadzie, poważniejszych różnic w poglądach podstawowych na rolę i znaczenie przemysłu w życiu gospodarczem.

Już wszakże na przełomie wieku XIX i XX zaczyna się bardzo interesująca dyskusja, przedewszystkiem w Niemczech, na temat wyższości względnie niższości systemu industrjalnego, jego cech dodatnich i ujemnych. Zabierają w niej głos takie autorytety, jak Adolf Wagner („Agrar und Industriestaat"), Brentano („Schrecken des iiberwiegenden Industriestaats") oraz inni, jak Oldenberg („Deutschland ais Industriestaat"), Pohle („Deutschland am Scheide-wege"), Meline („Retour a la terre") i t. d. Pojawiają się głosy za koniecznością powstrzymania industrjalizacji, wskazując na jej ujemne skutki (Meline). Znajdują one swój refleks w konkretnym ruchu społeczno-gospodarczym, zwanym agraryzmem (Schaffie, Ruhland), względnie w jego odmianie — ruralizmie. Po wojnie światowej, zwłaszcza w latach ostatnich, odżyły głosy wskazujące na szkodliwe pod względem gospodarczym i socjalnym przerosty i. i wysunęły hasło reagraryzacji. Wystarczy tu wskazać na taką powagę jak Werner Sombart („Wandlungen des Kapitalismus" w „Schriften des Vereins fur Sozialpolitik", t. 175 z 1928 r. str. 29 i „Die Zukunft des Kapitalismus").

Literatura: Cole o. V. H.t Industrialitm. „Kncyclopaedia ofthe Social Science*", i.VIII, str. 18—26.— Eleter L.i Indu-striesystem. „ IlandwOrUrłmch der Staotswisscnschaften". 4 wyd., t. V., str. 426—427. — Oide K. I Riet K.: Historja doktryn ekonomicznych. Warszawa 1920. — Gtmnard R.: Hutoire de* doctrine* £conomiqucs. 2 wyd. Parts 1928. — Heaton Industrial Reeoltttion. „Encyclopaedia of the Social Sciences" t. VIII_t str. 3—18. — Power MS.: The IndmmM Retsolution.

^{Londm mi}'    Mirosław Orłowski.

Indywidualizm poznawczy.

Nazywamy w ekonomice indywidualizmem poznawczym sposób badania zjawisk gospodarczych, polegający na obserwacji działania jednostek i generalizowania wy-

44

Encyklopedia nauk politycznych.