Magazyn6h401

680

INFLACJA

kiem wzrastający ciągle deficyt budżetowy, wywołujący dalsze emisje banknotów, wywołały coraz większą do nich nieufność, a wreszcie w roku 1720 krach banku i całego „systemu" ekonomj i kierowanej Lawa. I. Lawa i jej skutki były powodem długiej niechęci społeczeństwa francuskiego do założenia nowej instytucji emisyjnej: Bank Francuski powstał dopiero w roku 1800. Przedtem jeszcze Franrja przeszła dwukrotnie przez i.: w roku 1790 Necker, którego w naszych czasach nazwanoby może inflacjonistą umiarkowanym, przeprowadził przez Zgromadzenie Narodowe projekt wypuszczenia 400 milj. funtów w asy-gnatach na spłatę długu państwowego. Niebawem jednak pod wpływem Mirabeau, który był gorącym zwolennikiem i., zaczęto powiększać emisje. W r 1796 obieg doszedł do 55 578 miljonów funtów, a wartość do 1/300. Ustawa z roku 1796 zastąpiła asy-gnaty przez t. zw. mandaty terytorjalne, wypuszczone na sumę 2400 milj. Już po kilku miesiącach wartość wymienna mandatów spadła do 3% ich wartości nominalnej, a w lutym 1797, kiedy mandaty pozbawione zostały obiegu przymusowego, przyjmowane były przez kasy skarbowe zaledwie do 1/4000 wartości nominalnej.

W tym samym czasie przechodziła i. An-glja: wojny napoleońskie i blokada kosztowały Anglję według obliczeń ówczesnych około 830 miljonów funtów; w okresie lat kilkunastu Anglja zmuszona była zaciągnąć 18 pożyczek na sumę ogólną nominalnie 314 milj., z której osiągnęła jednak faktycznie tylko 202 milj. Już w roku 1797 Bank Angielski zmuszony był zawiesić wymienialność swych biletów na kruszec. Ceny zboza, zwłaszcza pszenicy, i wszystkich niemal artykułów pierwszej potrzeby podskoczyły gwałtownie wgórę. Pisarze ówcześni skarżą się, że drożyzna wzrasta z każdą nową emisją banknotów, a dochody klas pracujących nie podążają równolegle za cenami w kierunku zwyżkowym. Krótki okres pozornego rozkwitu ekonomicznego zakończył się wielkim kryzysem: w okresie między 1813 a 1815 rokiem z ogólnej liczby dziewięciuset bankierów jedna czwarta przeszło zawiesiła wypłaty, a prawie połowa znalazła się w trudnościach płatniczych; w jednym tylko roku 1819 naliczono 3500 bankructw firm handlowych, przemysłowych i bankowych. Komisja (Buliion Coinittee), powołana w roku 1810, stwierdziła, że pizyczyną kryzysu są nadmierne emisje banknotów i że tylko przywrócenie wymienialności może spowodować uzdrowienie stosunków. Zakończenie wojen napoleońskich, uzdrowienie budżetu od strony rozchodów, zmiana polityki han¹ dlowej w kierunku mniej protekcjonistycznym, wreszcie niezależność Banku Angielskiego od skarbu umożliwiły przywrócenie wymienialności częściowo już w roku 1816, a całkowicie w roku 1821, na skutek zaleceń Komisji Peela.

Ostatnia ćwierć osiemnastego stulecia i pierwsza ćwierć wieku ubiegłego były okresem inflacyjnym w szeregu innych krajów: Austro-Węgry przechodziły i. bilonową w roku 1802, silną i. papierową w okresie 1799—71809 (nazwaną wtedy urzędowo bankructwem państwowem), zakończoną dewaluacją o ⁴/„, wreszcie nową i. w roku 1812. W Rosji wypuszczano w okresie 1777—i8^t7 na pokrycie stale wzrastających potrzeb skarbu t. zw. asygnaty, pieniądze papierowe, których obieg wzrósł w ciągu lat czterdziestu z 1 miljona do 836 mHj. rubli. Szwecja przechodziła i. biletów Riksbanku w okresie między rokiem 1762 do 1775, Stany Zjednoczone w latach 1816 do 1817 i t. d. Polska ówczesna, jakkolwiek stała na wyższym szczeblu rozwoju gospodarczego niż niektóre inne państwa, np. Rosja, i brała żywy udział w wymianie międzynarodowej, nie posiadała jeszcze instytucji emisyjnej. Należy jednak zauważyć, że autorzy projektów Banku Narodowego wy powiadają się przeciwko i.: np. w rozprawie Michała Ossowskiego: „O pomnożeniu dochodów puoiicznych, wynalezieniu kapitału publicznego ku zasileniu nowych potrzeb Rzeczypospolitej z oszczędzeniem podatków", wydanej w roku 1789, czytamy: „Użycie rozsądne i umiarkowane (biletów skarbowych) tę samą wygodę sprawi i te korzyści przyniesie, jakgdyby rzeczywiście przybyło tyle złota i srebra do krajowej cyrkulacji".....,ale nadużycie papierów zamiast

pieniędzy byłoby zapewnie szkodliwe". Tak samo w artykule: „Myśli i przestrogi nie obojętne dla Narodu względem projektu Bankowego. Wzór nowy Banku użytecznego" pióra Świtkowskiego w „Pamiętniku Historyczno-Politycznym" (1790): „...aby cały naród był przekonany, że wszędzie i zawsze bez żadnej trudności za bilety