8083678570

12 Tomasz Ceran

wysoką inflację oraz deficyt budżetowy. „Now we all are plannist”¹ - stwierdził po II wojnie światowej brytyjski ekonomista Evan Durbin.

Wahadło zaczęło się przesuwać w kierunki prawej strony od początku lat 80. Welfare State, zdaniem Margaret Thatcher, przeobraziło się w nanny State zaś kultura opiekuńczości w kulturę zależności². Niewydolność finansowa dotknęła nawet tradycyjne państwa opiekuńcze - Szwecję, Danię, czy Republikę Federalnych Niemiec, która termin „państwo socjalne” (Sozialer Bundesstaat) od 1949 r. ma niezmiennie wpisany do ustawy zasadniczej jako nadrzędną zasadę ustrojową. Gospodarczy eksperyment krajów bloku „realnego socjalizmu” zakończył się katastrofą, która w pełni ujawniła się w 1989 r. W światowej ekonomii zaczął triumfować monetaryzm Miltona Friedmana. W Europie Środkowo-Wschodniej rozpoczął się bolesny lecz uwieńczony sukcesem proces całościowej transformacji w kierunku gospodarki wolnorynkowej. Francis Fukuyama doszedł do wniosku, że wahadło można zatrzymać głosząc tezę o końcu historii i triumfie liberalnej demokracji. Peter Mandelson, czołowy polityk socjaldemokratycznej New Labour Party, 10 czerwca 2002 r. na łamach „The Guardian” zadeklarował: „we are all Thatcherites now”³. Zdaniem wielu wahadło zatrzymało się w miejscu osiągając punkt optymalny. Współczesny kryzys uruchomił jednak siły intelektualne, które znowu pragną wychylić je w lewą stronę.

Według niektórych, lekarstwem na współczesny krach gospodarczy jest restauracja idei interwencjonalizmu państwowego na wielką skale. Zdaniem Paula Kennedyego współczesny kryzys najbardziej rozczarowałby Adama Smitha przekreślając jego idee „niewidzialnej ręki rynku”. Najbardziej zadowolony byłyby Karol Marks. Jednak jego marzenia o egalitarnym społeczeństwie i demontażu kapitalizmu (systemu gospodarczego obdarzonego poważnymi wadami, ale podobnie jak demokracja bezalternatywnego) nigdy się nie ziszczą. Brytyjski historyk sądzi, że intelektualnym rozwiązaniem i drogą, którą podąży współczesny świat będzie ekonomia polityczna Johna Keynesa i Josepha Schumpetera⁴. Według lewicowego myśliciela Christophera Hitchensa marksizm jako spójna ideologia jest martwy, ale jako narzędzie analizy kapitalizmu ciągle jest użyteczny i znowu powróci do

1

   Cyt. za: A. Giddens, Trzecia droga. Odnowa socjaldemokracji, przeł. H. Jankowska, Warszawa 1999, s. 12.

2

   Zob. T. Ceran, Thatcheryzm jako doktryna społeczno-polityczna, Toruń 2008, s. 57-58.

3

   P. Mandelson, We are all Thatcheristes now, „The Guardian”, 10.06.2002, [dokument elektroniczny], http://politics.guardian.co.Uk/labour/story/0,9061,730718,00.html, odczyt z dn. 10.12.2009.

4

   P. Kennedy, Kapitalizm po kryzysie - nowe otwarcie, „Europa”, 21-22.03.2009, nr 259, s. 10-11.