Magazyn63501

431

KOTŁY PAROWE — KOZACY

rurkowych bez walczaków, jako zasobników ciepła. W kotle „Atmos" wprowadził inż. Blomąuist po raz pierwszy w konstrukcji kotłów rury obrotowe, Benson doprowadza wodę w podgrzewaczu rurowym do ciśnienia krytycznego 225 atm. i temperatury krytycznej 374°C, a po przepuszczeniu jej przez zawór redukcyjny do następnego splotu otrzymuje w nim parę o prężności 180 atm. lub niższej, skąd przechodzi ona do rur przegrzewacza. Kocioł „Velox“, złożony również z rur, posiada sztuczny obieg wody 1 spalin, ogrzewany jest paliwem płynnem łub lotnem, spalanem pod ciśnieniem 2 do 3 atm. Najnowsze ustroje kotłów znamionuje udoskonalenia napędu parowego, potanienia i większego rozpowszechnienia energji w stosunku do dotychczasowych do wysokości dziesięciokrotnej. W dziedzinie k. parowych zaznaczają się w obecnej dobie znamienne i istotne zmiany. Prowadzą one do udoskonalenia napędu parowego, potanienia i większego rozpowszechnienia energji cieplnej, a tern samem do rozwoju wszystkich dziedzin życia gospodarczego. Z tern łączy się potrzeba zmiany przepisów kotłowych i administracyjnych.

Literatura: Chromiński E.z Kotły parowe i ich obsługa. Kraków 1927. — MUnzinger F.: Berechnung und Verhalten von Wasser-rohrkesseln. Berlin 1929. — Przepisy o kotłach parowych. Warszawa 1934. — 8palckhavor~RUster: Die Dampfkessd. Berlin 1934.— Szperling Wł. inż. i Wiciejeicski Ant. W inż.: Przepisy o kotłach parowych. Warszawa 1937. — Totloczko B.: Kotły wysokoprężne. Warszawa 1930.

Edmund Chromiński.

Kowalski-Wierusz Józef.

K., uczony i dyplomata polski, urodził się w Puławach 16. III. 1866 r. Szkołę średnią kończył w Warszawie, studja wyższe odbywał na wydziale matematyczno-przyrodniczym uniwersytetów w Warszawie i Getyndze, gdzie w 1888 r. otrzymał doktorat filozofji. Dalsze studja uzupełniające odbywał w Berlinie i Paryżu, poczem w 1892 r. habilitował się w Bernie jako docent fizyki i chemji fizycznej. W 1894 r. rząd kantonu fryburskiego zwrócił się do K. z propozycją zorganizowania na uniwersytecie we Fryburgu wydziału przyrodniczego i objęcia na nim katedry fizyki. We Fryburgu zdobył sobie K. ogromne uznanie nietylko pracami naukowemi, ale także i działalnością techniczno-organizacyjną. Zajmował się bowiem zużytkowaniem miejscowych sił wodnych dla zdobycia środków finansowych na potrzeby nowego wydziału. W 1896 r. został profesorem zwyczajnym fizyki, w latach 1896/7 i 1907/8 był dziekanem wydziału filozoficznego, w roku szkolnym 1897/8 (w 32-gim roku życia) był rektorem uniwersytetu.

W 1905 r. w związku ze strajkiem szkolnym i bojkotem przez młodzież polską uniwersytetów rosyjskich K. wyrobił u władz szwajcarskich prawo wstępowania do wyższych uczelni w Szwajcarj i wychowankom polskich szkół prywatnych. Po wybuchu wojny K. wziął czynny udział w pracach, założonego w styczniu 1915 r. pod prezesurą Sienkiewicza, polskiego komitetu ratunkowego w Vevey. Oprócz tego był K. członkiem redakcji wielkiej Encyklopedji Polskiej, wydawanej w Szwajcarji, celem dostarczenia poważnych materjałów przyszłej konferencji pokojowej. Z chwilą rozpoczęcia prac przygotowawczych do otwarcia polskiego uniwersytetu w Warszawie, K. przeniósł się do kraju i zajął się organizacją uniwersytetu, a zwłaszcza jego zakładu fizycznego. W r. 1917/18 był dziekanem wydziału filozoficznego. Po przeniesieniu się do Warszawy K. brał czynny udział w życiu politycznem, jako zwolennik natychmiastowego budowania Państwa Polskiego.

W 1919 r. wstąpił do służby dyplomatycznej i 2. VIII tegoż roku objął stanowisko pierwszego posła odrodzonej Rzeczypospolitej przy Stolicy Apostolskiej. Następnie zajmował stanowisko posła w Ho-landji od 29. VIII. 1921 r., w Austrji od 1. XII. 1924 r. i w Turcji od 12. X. 1926 r. Zmarł w Angorze 30. XI. 1927 r.

J. Pajewskl.

Kozacy.

Nazwa kozak pochodzi od tiurkskiego Kajzak co w języku tureckim i tatarskim oznaczało m. in. człowieka wolnego, rozbójnika, włóczęgę. Początkowo nazwa ta była stosowana do płatnych oddziałów asystujących karawanom i t. p. z czasem przeniesiono ją na wojskowo zorganizowaną ludność osiadłą na stepach czarnomorskich w szczególności na niżu nad dolnym Dnieprem, a rekrutującą się w większości z różnych zbiegów, w części z ludności miejscowej. Zwano ich niiowcami, a później „Za-