Magazyn62301

519

LIBERALIZM — LIBERALIZM GOSPODARCZY

Warszawa 19£6.

L. we Włoszech, już od pisma Alfieri’ego przeciw tyranji z r. 1777, ma siłą rzeczy, przez blisko sto lat, zakrój ruchu na rzecz wyzwolenia i zjednoczenia narodowo-pań-stwowego.

Rzecz prosta, w Polsce w wieku XIX 1. rodzimy, — mający tu zresztą źródła kon-stytucyjno-parlamentarne, z zasadą netninem captivabimus, a nawet aż z liberum veto wybujałem, podobnie odległe, jak w An-glji — będzie miał podobne zabarwienie ruchu na rzecz wolności narodowo-pań-stwowej.

3. Oblicze liberalizmu: światła i cienie. L. ma w sobie zarodki trudności, wynikających z przeciwieństwa między wolnością, jako pojęciem ogólnem, a swobodami jednostek. Dzieje jego są właściwie pasmem wahań między temi biegunami. Skłonności pod tym względem nie są jednolite, bo np. w Anglji troska o swobodę jednostki jest żywsza, niż we Francji, gdzie górę bierze ogólne pojęcie wolności.

L. pojęciowy i czynny — pogląd, stronnictwo, sposób rządzenia w państwie — opiera się w swej istocie o uznanie wolności w życiu zbiorowem za potrzebną i słuszną.

Ze stanowiska jednostki jedno jest pewne. Wolność innych zdolen jest uznać tylko ten, kto sam jest wolny. Tej prawdy nie ominie się w 1. rzetelnie pojmowanym.

Kierunkiem 1., czy stronnictwem liberal-nem nazwie się takie, które, w różnych okolicznościach, uznaje jednak słuszność i pożytek swobody jednostek, jako czynnika twórczego w życiu zbiorowem.

A państwo liberalne będzie uznawało swobodną grę sił społecznych, poglądów i poczynań, oprze się o rządy prawa, a nie

0    samowolę, nie będzie jednostronne na rzecz wyłączności jednej grupy, czy stronnictwa, dążyć będzie do stałości i trwałości, czyli przeciwieństwem jego będzie państwo przemocy. Państwo liberalne uznawać będzie prawa jednostki i rodziny, prawa przekonań i religji, prawo stowarzyszania się i prawa samorządu miejscowego. Państwo liberalne, uznając prawa obywatelskie jednostki i grup, urzeczywistni je w drodze przedstawicielstwa parlamentarnego z udziałem we władzy w szczególności w drodze ustawodawstwa i nadzoru nad działalnością rządu.

L. i demokracja mają, obok założeń

1    dążności zgodnych, także i sprzeczne. Gdy bowiem 1. dba o zachowanie praw jednostki, uznając prawo narodu do rządzenia się, demokracja, wysuwając zbiorowość kosztem jednostki, która uważa się jedynie za wytwór i zarazem narzędzie społeczności, ma skłonność do ubóstwiania państwa. Dlatego i sam 1. wahał się w swem stanowisku wobec demokracji i stosunki między 1. a demokracją, łatwo przechodzącą do nieliczenia się z prawami jednostki, bywały zmienne. Związek demokracji liberalnej, czyli demokracja ludzi wolnych, jest dążeniem, którego urzeczywistnienie nie bywa łatwe.

Założenia socjalizmu, uznającego walkę klas i wyznającego materjalizm, rozchodzą się łatwo z 1.

L. łączył się, w swym rozwoju, z narodowością, dając pierwszeństwo czynnikowi narodowemu przed państwowym, w czem tkwi zarodek pojęcia państwa narodowego i prawa narodu do rządzenia się sobą, lecz i w tej dziedzinie wybujałości pojęć, pokrywane mianem praw narodu, czy też nacjonalizmu, mogą odsuwać 1.

W zakresie międzynarodowym 1., uznający prawa wszystkich narodów, zmierza do zgodnego współżycia, uważając wojnę za uzasadnioną dla zjednoczenia narodu i w walce o niepodległość narodu.

Nie zgodzą się z 1., lub jawnie go odrzucają i potępiają prądy, zmierzające do totalizmu państwowego, łączącego się zawsze z wyłącznością jednego stronnictwa, jak komunizm z jednej strony, a faszyzm i nacjo-nal-socjalizm z drugiej strony, które wprowadziły 1. europejski doby naszej w ciężkie przesilenie.

Literatura: Młynarski Feliks: Człowiek w dziejach. Warszaw 1936. — Rugiero Guido des Storia del Liberalismo. 19SS (i wyd. niem.: Geschichte des Libcralismuz in Europa. MCnchen 1930). — Rybarski Roman: Naród, j •dnostka t klasa.

Stanisław Stroński.

Liberalizm gospodarczy.

i- Definicja. 2. Ewolucja historyczna. 3. Zasady i problemy, a) Wolność gospodarcza, b) Prawo własności, c) Rola państwa, d) Handel międzynarodowy. e) Pieniądz i kredyt, f) Zagadnienia socjalne, g) Nierówność gospodarcza. 4. Charakterystyka ogólna.

1. Definicja. Przez 1. g. rozumiemy program polityki gospodarczej oparty na zasadach: wolności jednostki i własności prywatnej. W ustroju liberalnym państwo i inne organizacje publiczne pozostawiają jednostkom swobodę działania i nie starają się