Magazyn62701

523

LIBERALIZM GOSPODARCZY

wodów, 1. g. wypowiada się przeciw nim i prowadzenie przez państwo własnych zakładów określa mianem etatyzmu, potępianego przez wszystkich zwolenników 1. g. Zdaniem liberałów przedsiębiorstwa etatystyczne pracują nierentownie, a jeżeli osiągają zyski, dzieje się to nie skutkiem dobrej gospodarki, lecz przywilejów, z których korzysta przedsiębiorstwo państwowe u władz państwowych. Nawet prowadzenie przedsiębiorstw, produkujących na zaspokojenie własnych potrzeb państwa, dopuszcza 1. g. tylko w skromnym zakresie, np. gdy chodzi o warsztaty wojskowe lub kolejowe, ale wypowiada się przeciw nadmiernemu rozrostowi warsztatów tego rodzaju, gdyż przedsiębiorczość prywatna lepiej i taniej może spełnić funkcje dostawcy dla państwa. Problem upaństwowienia przemysłu zbrojeniowego jest w ostatnich latach bardzo aktualny, ale trudno przewidzieć, czy ewolucja pójdzie po linji upaństwowienia, czy też pozostawienia prywatnych przedsiębiorstw zbrojeniowych (np. Francja w ostatnich latach poszła drogą upaństwowienia, natomiast Anglja, a nawet częściowo Niemcy, pozostawiają przemysł zbrojeniowy w rękach prywatnych). Rzecz jasna, że dziedzina obrony państwa nie da się sprowadzić do rozważań ściśle gospodarczych. Dlatego im bardziej pokój jest zagrożony, tym większe ustępstwa czynione są przez 1. g. na rzecz interwencjonizmu państwowego. Rozumie się samo przez się, że w dziedzinie bezpośredniej obrony państwa interwencjonizm jest nieodzowny, chodzi tylko o to, jak szeroko ma się rozciągać pojęcie obrony państwa i zakres związanego z tem interwencjonizmu. L. g. jeszcze w czasach Adama Smitha godził się, że obrona państwa jest ważniejsza, niż bogactwo i dlatego w zakresie zbrojeń musi się odstępować od polityki liberalnej. Nowoczesna wojna wykazała jednak, że z obroną państwa związane są niemal wszystkie dziedziny gospodarcze, skutkiem czego interwencjonizm, zmierzający do obrony państwa, rozciąga się na wszystkie dziedziny gospodarki. L. g. dąży do ograniczenia interwencjonizmu obronnego tylko do naprawdę koniecznych granic, w szczególności zaś zwalcza dążenia do samowystarczalności jako nierealne i osłabiające gospodarstwo narodowe, a w rezultacie dające skutek przeciwny zamierzeniom. Wogóle, gdzie interwencja państwa wymaga drobiazgowych zarządzeń kontrolnych, uciążliwych dla ludności, a kosztownych dla państwa, 1. g. uważa, że raczej należy zrezygnować z osiągnięcia pewnych celów, niż zrealizować je za cenę tak znacznych obciążeń. Gdzie nie wchodzi w grę ani obrona państwa ani naruszenie uczciwej konkurencji, 1. g. odrzuca zdecydowanie interwencjonizm. W szczególności wypowiada się 1. g. przeciw podejmowaniu przez państwo pewnych zadań na zasadzie t. zw. przymusowej kapitalizacji. Chodzi tu o wypadki, w których państwo własnemi środkami przystępuje do tworzenia pewnych przedsiębiorstw z tem uzasadnieniem, że w drodze inicjatywy prywatnej przedsiębiorstwa te nie powstaną dla braku kapitałów w kraju lub dla braku rentowności. L. g. jest zdania, że państwo nie może pomnożyć liczby kapitałów w kraju, lecz może je tylko odciągnąć z jednych dziedzin do innych, przyczem zazwyczaj odciąga kapitały z dziedzin bardziej rentownych do mniej rentownych. Zdaniem liberałów lepiej, żeby jakaś dziedzina produkcji w kraju nie powstała, niż żeby powstała kosztem deficytu skarbowego lub wzrostu zadłużenia państwa, co jest równoznaczne z osłabieniem gospodarstwa jako całości.

d) Handel międzynarodowy. Z tego, co już wyżej powiedziano, wynika stanowisko 1. g. wobec handlu międzynarodowego. L. g. odrzuca pogląd, że tylko eksport jest korzystny, a import szkodliwy dla kraju i wypowiada się za nieskrępowanym cłami ani kontyngentami międzynarodowym podziałem pracy oraz swobodną wymianą międzynarodową osób, towarów i kapitałów. Ustępstwa na rzecz samowystarczalności gospodarczej skłonny jest liberalizm czynić tylko ze względu na obronę państwa. I to bez nadmiernego rozszerzania pojęcia tej obrony. W dobie dziesiejszej 1. g. napotyka w swoich żądaniach przywrócenia swobodnej wymiany międzynarodowej zarzuty, że trudno jakiemuś państwu prowadzić politykę liberalną w obrocie międzynarodowym, skoro wszystkie inne państwa prowadzą politykę ograniczeń. W tych warunkach 1. g. stara się narazie wpływać na politykę traktatową w kierunku zliberalizowania istniejących ograniczeń drogą wzajemnych ustępstw rozumując, że zasadniczy zwrot w kierunku przywrócenia wolności w obrocie międzynarodowym możliwy jest dopiero po uspokojeniu politycznych stosunków międzynarodowych.

34*