Magazyn62801

524

LIBERALIZM GOSPODARCZY

e)    Pieniądz i kredyt. To samo stosuje się do zagadnień pieniężno-kredytowych. Waluta, oparta na zlocie, posiadająca kurs międzynarodowy, wyrównywany drogą normalnych rozrachunków między państwami na zasadzie obrotów płatniczych, uważana jest przez 1. g. za najdoskonalszy system pieniężny, przywrócenie jednak tego systemu nie jest możliwe bez przywrócenia wolności obrotów towarowych. W każdym razie 1. g. wypowiada się przeciw przepisom dewizowym, utrzymującym sztuczne kursy walut i raczej zaleca otwartą dewaluację pieniądza jako środek wzmocnienia eksportu, a pohamowania importu, niż stosowanie zakazów w obrocie pieniężnym i towarowym.

f)    Zagadnienia socjalne. Pierwotne stanowisko 1. g. w kwestjach socjalnych było skrajnie nieustępliwe. Wprawdzie Adam Smith uważa, że w sporze między pracodawcami i robotnikami państwo winno brać obronę robotników, gdyż jest to klasa najliczniejsza, a renta i procent uszczuplają zarobki robotnicze na rzecz nielicznej klasy kapitalistów, ale następcy Smitha odrzucają wszelką interwencję na rzecz podniesienia plac jako zmniejszającą kapitalizację i wzrost bogactwa. Pod wpływem doktryn Malthusa, Ricarda i J. St. Milla 1. g. uważa, że poprawa losu szerokich rzesz pracowników może nastąpić tylko jedną z dwóch dróg: albo przez przyrost kapitałów albo przez spadek liczby rodzin w klasie robotniczej. Pogląd ten, sformułowany jako t. zw. „spiżowe prawo płacy", da się streścić w twierdzeniu, że płace robotnicze układają się na poziomie, potrzebnym do wyżywienia tej ilości robotników, których przemysł może zatrudnić. Ustawodawstwo socjalne 1. g. uważał za bezcelowe, gdyż wszelkie zarządzenia, zmniejszające zysk przedsiębiorcy, tern samem zmniejszają zatrudnienie. Niektórzy zwolennicy 1. g. uważali nawet nędzę za konieczny czynnik dla pobudzenia wysiłku w kierunku bogacenia się (Dunoyer). Szybki wzrost zamożności w ciągu XIX w. złagodził nieco zaostrzone z początkiem tego wieku problemy nierówności społecznej, a równocześnie niemal wszystkie państwa wkroczyły na drogę stosowania ustawodawstwa socjalnego. L. g. pogodził się ze stosowaniem ustawowego zakazu pracy kobiet i dzieci, z prowadzeniem przymusowo zasad higjeny i bezpieczeństwa pracy do fabryk, jak również z wprowadzeniem przymusu ubezpieczeń społecznych, zwłaszcza w zakresie ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego. Po wojnie światowej pi oblem socjalny wystąpił znowu w formie bardzo ostrej skutkiem istnienia we wszystkich niemal państwach trwałego bezrobocia. Konieczność pomocy dla bezrobotnych spowodowała bądź bardzo silne podwyższenie obciążeń socjalnych, bądź też stosowanie jako środka zaradczego robót publicznych na wielką skalę. L. g. wypowiadał się przeciw robotom publicznym, uważając je za środek, który przejściowo może zwiększyć zatrudnienie, ale na dłuższą metę zmniejsza tylko kapitały społeczeństwa przez nierentowne zatrudnienie, działa na rzecz utrwalenia bezrobocia. Podobnie rozbudowa nadmierna świadczeń socjalnych obciąża i zysk przedsiębiorcy i zarobki robotnicze. Po wojnie niektórzy przedstawiciele 1. g. wystąpili z tezą, że istnienie ubezpieczeń na wypadek bezrobocia ułatwia strajki i usztywnia płace, a przeszkadzając likwidacji bezrobociadror gą obniżki płac, powoduje zjawisko trwałego bezrobocia. Zdaniem 1. g. reglamentacja płac przez państwo (ustanowienie płac minimalnych), podobnie jak ustalenie plac drogą układów zbiorowych i arbitrażu, podnosi wprawdzie zarobki robotników zatrudnionych, ale zmniejsza stan zatrudnienia i w rezultacie suma ogólna zarobków robotniczych nietylko się nie podnosi, ale nawet obniża.

g) Nierówność gospodarcza. L. g. uważa nierówność podziału bogactw za zło, nie dające się usunąć nagłemi zarządzeniami ani środkami gwałtownemi. Uznaje jedynie ewolucyjne usuwanie tych nierówności, np. drogą progresji w podatkach bezpośrednich: dochodowym i spadkowym. Przede-wszystkiem zdaniem liberałów należy dążyć do powiększania dochodu społecznego drogą kapitalizacji; zadanie to spełniać może tylko przedsiębiorca, dążący do powiększania własnego dochodu, a tern samem dochodu społecznego.

4. Charakterystyka ogólna. Jak wynika z powyższego przeglądu zagadnień, 1. g. we wszystkich dziedzinach pragnie pozostawienia możliwie swobodnego działania popytu i podaży. L. g. zakłada, że każda jednostka zna dobrze swój interes gospodarczy i dlatego należy ludziom pozostawić swobodę działania. Sprzeczne interesy gospodarcze jednostek układają się zgodnie