Magazyn68501

881

M\3ZYNIZM

pierwszy silnik elektryczny (na prąd stały). Dalszy rozwój elektrotechniki szedł w kierunku prądów zmiennych (trójfazowych), których rozpowszechnienie zawdzięcza się głównie wynalezieniu przez Wiocha Ferra-risa (1887 ^r-) silnika asynchronicznego na prąd zmienny o wirującem polu magnetycz-nem. Elektryczność staje się odtąd coraz donioślejszym czynnikiem w rozwoju gospodarczym, społecznym i kulturalnym społeczeństw ludzkich. Energja elektryczna, łatwa do przenoszenia nawet na bardzo wielkie odległości, choćby setek kilometrów, podzielna i stosunkowo tania — przynajmniej w tych krajach, które mają obfite spadki wody — stanowi doskonałą siłę napędową. Wielkie znaczenie społeczno-gospodarcze siły elektrycznej polega zwłaszcza na tern, że dzięki niej mogą wygodnie i tanio działać silniki o małej mocy nawet poniżej */* KM. Przez zastosowanie zaś prądu elektrycznego, wytworzonego przez wielkie stacje elektryczne centralne i przeprowadzonego siecią elektryczną, może nawet drobny rzemieślnik korzystać z silnika od najmniejszych do średnich mocy z zachowaniem wysokiego spółczynnika sprawności. Nie potrzeba bliżej wyjaśniać jakie znaczenie ma poza tern elektryczność, mogąc dostarczyć światła i ciepła, wywołać pewne procesy chemiczne (elektroliza), służyć do komunikacji telegraficznej, telefonicznej, radjowej, dla celów leczniczych (Roentgen) i t. d.

Warto jeszcze dodać, że udział energji elektrycznej w ogólnej sumie siły mechanicznej, użytkowanej w przemyśle wynosił w Niemczech w 1907 r. 18,5%, w 1925 r. podniósł się na 40,1%. W Danji wynosił on w 1925 r. 42,2%, w Szwecji w 1928 r. 78,8%, w Szwajcarji w 1929 r. 87,5%. W Stanach Zjednoczonych wzrósł ten procent z 31,6% w 1919 r. do 49,3% w 1927 r.

8. Skutki maszynizmu. a) Skutki techniczne i gospodarcze. Zastosowanie maszyn podniosło niezmiernie wydajność pracy człowieka i obniżyło ogromnie koszty produkcji. Maszyny umożliwiły także wykonanie takich robót, które bez ich pomocy nie mogłyby być wogóle wykonane. I jedno i drugie zdecydowało o rozwoju m., gdyż są to jego techniczne i gospodarcze racje bytu. M. pozwolił najpierw na zaprzęgnięcie na usługi człowieka potężnych, tanich, lub nawet darmowych sił przyrody. Na podstawie danych, opublikowanych z okazji międzynarodowego

kongresu energetycznego w Berlinie w 1930 roku, obliczono, że ogólna suma energji mechanicznej wszelkiego pochodzenia (węgiel, ropa naftowa, woda i t. d.), zużytkowana, właśnie dzięki maszynom w ciągu roku przez całą ludzkość wynosi około 1 tryljona 700 miljardów KWh. Stanowi to 900 KWh na jedną osobę, to znaczy tyle, ile może wykonać pracy mechanicznej w ciągu roku 10 silnych ludzi. Wiadomo naturalnie, że władztwo człowieka nad siłami przyrody i stopień ich wyzyskania jest bardzo nierównomierny w różnych krajach. Mógłby on służyć w pewnym stopniu za wskaźnik rozwoju technicznego i gospodarczego poszczególnych państw. W Stanach Zjednoczonych sam przemysł, nie licząc innych gałęzi produkcji (np. komunikacji, w której zużywa się bardzo dużo siły mechanicznej) posiadał do rozporządzenia w 1899 r. zgórą 10 miljonów koni parowych, w 1914 r. 22,5 milj. Liczby te przedstawiają w przybliżeniu siłę 212 wzgl. 473 miljonów ludzi. W Niemczech ilość koni mechanicznych w przemyśle i rzemiośle wzrosła od 1907 do 1925 r. z 8,8 miljonów do 35,4 miljonów, to znaczy o 301%, z przeciętną roczną 16,7% — zapewne najwyższą ze wszystkich krajów, przynajmniej europejskich.

Na podstawie badań nad pracą ręczną i maszynową, przeprowadzonych na dużą skalę przez Urząd Pracy w Waszyngtonie w latach 1894—1898 i obejmujących 672 różne gałęzie przemysłu, lub czynności, można stwierdzić dokładnie zwiększenie wydajności pracy maszynowej w porównaniu do pracy ręcznej. I tak podamy przykładowo: wyrób 100 par tanich butów wymagał w 1859 r. 1 436 godzin pracy, przy łącznym koszcie robocizny 408 dolarów, a wyrób tej samej ilości i takich samych butów maszynowo, w 1895 r, wymagał 154 godzin pracy przy koszcie robocizny 35 dolarów. Wyprodukowanie 20 tysięcy gwoździ w 1813 r. pochłaniało 236 godzin i 25 minut, przy koszcie robocizny 20,24 doi., a w 1897 r. wytwarzano tę samą ilość w ciągu 1 godz. i 40 min. kosztem 0,29 doi. Ręczny wyrób 100 tys. papierosów wymaga 990 godzin, przy koszcie robocizny 97,45 doi., maszynowy zaś 148 godz. i 58 min., przy koszcie robocizny 11,48 doi. Koszty robocizny wynosiły przy produkcji ręcznej 500 yardów płótna w 1860 r. 84,07 doi., a przy produkcji maszynowej w 1897 r.

I