Magazyn6901

123

OLEISTE ROŚLINY — OLEJE MINERALNE (AKCYZA)

też głównym ośrodkiem uprawy z Meksyku pochodzącego słonecznika. Udział tej rośliny w światowej produkcji olejów roślinnych, podobnie zresztą jak i maku, w większych ilościach na olej nie uprawianego, jest zupełnie nikły. Oliwka, której jadalny owoc dostarcza najszlachetniejszego z olejów roślinnych, jest rozpowszechniona głównie na półwyspie pirenejskim, w południowej Francji, we Włoszech, w Grecji i Syrji; nie brak jednak gajów oliwnych i w innych krajach basenu morza Śródziemnego. W dużych ilościach jest także kultywowana w Ameryce Północnej w Kalifornji. Najwięcej oliwy wywozi Hiszpanja oraz Syrja. Z pośród tropikalnych roślin oleistych największe znaczenie posiadają: palma kokosowa (Cocos nucifera), olejowiec gwinejski (Elaeis gui-neensis), orzech ziemny (Arachis hypo-gaea), sezam (Sezamum indicum), rącznik pospolity (Ricinus communis) oraz nasienie bawełny. Palma kokosowa jest rośliną tubylczą wysp Oceanji, równikowych wybrzeży oceanu Spokojnego i wysp malajskich, skąd została przeszczepiona do Indyj oraz Afryki. Oleju dostarcza miąższ owocu w stanie wysuszonym i skruszonym zwany koprą. Największe ilości kopry wywożą In-dje Brytyjskie, Filipiny, Malakka, Cejlon i Nowa Gwinea. Olejowiec indyjski, będący również palmą, pochodzi z Gwinei afrykańskiej, dziś jednak kultywuje się go w Indjach Holenderskich i na półwyspie Ma-lajskim a nawet w Ameryce Południowej w okolicach ujścia Amazonki. Oleju dostarcza zarówno miąższ owocu, wyglądem zbliżonego do śliwki, jak i jego jądro, przy-czem miąższ bywa wyciskany na miejscu, jądro natomiast dopiero w krajach kon-sumcji. Doniedawna oleju palmowego dostarczały prawie wyłącznie kraje Gwinei, obecnie jednak już prawie połowa importowanego oleju pochodzi z Indyj Holenderskich i Malakki. Orzech ziemny, jednoroczna pologa roślina, chyląca okwitłe kwiaty ku ziemi, które w nią wrastając dają owoc zawierający do 50% tłuszczu, pochodzi z Ameryki, skąd jego uprawa rozeszła się po całym obszarze tropików. Obecnie główne centrum uprawy tej rośliny leży w Indjach i Chinach, dużo jej jednak kultywują również południowe St. Zjednoczone, Argentyna oraz Kenja i inne kraje Afryki. Uprawa sezamu, bujnego, jednorocznego ziela, którego nasienie dostarcza najlepszego po oliwie oleju roślinnego, a mielony miąższ, zaprawiony mąką, znany jest pod nazwą chałwy, znana była już w zamierzchłej starożytności w Babilonji i w Indjach. Obecnie kultura ta jest rozpowszechniona w wielu krajach o klimacie ciepłym lecz niezbyt gorącym, przyczem najwięcej nasion sezamowych wywożą Chiny, Sudan anglo-egipski i Indje Brytyjskie. Z innych producentów na uwagę zasługują: Mandżur ja, Tanganika, Indje Holenderskie i Turcja. Zasięg uprawy rącznika pospolitego, dostarczającego oleju rycynusowego, jest dość obszerny; bywa on bowiem kultywowany i we Włoszech, główne centrum jego produkcji leży jednak w krajach tropikalnych, przede-wszystkiem w Indjach, które łącznie z Bra-zylją pokrywają gros zapotrzebowania światowego. Olej z nasienia bawełny jest mniej ceniony od innych tłuszczów roślinnych, ze względu jednak na rozmiary uprawy bawełny produkcja jego jest znaczna. Przodują tu, rzecz jasna, St. Zjednoczone A. P.; wielkie ilości nasion bawełny wywożą również Indje i Egipt. Większość olejów roślinnych jest jadalna, jednak tylko olej oliwki prawie wyłącznie bywa używany dla celów kon-sumcyjnych, inne oleje natomiast są zużyt-kowywane przedewszystkiem dla celów przemysłowych i technicznych, głównie do wyrobu mydła, świec i smarów. Główni odbiorcy olejów roślinnych, do których należą w pierwszym rzędzie St. Zjednoczone A. P., Niemcy, Anglja, Francja, Holandja, Danja i Belgja dowożą przeważnie nie olej, lecz surowiec, który przerabiają we własnych olejarniach (wyjątek stanowi tylko olej palmowy, wyciskany z reguły na miejscu produkcji olejowca). Wpływa na to w pewnym stopniu mała odporność na transport niektórych olejów, głównie jednak chodzi tu o wytłoki tzw. makuchy, stanowiące cenną, obfitującą w białko paszę treściwą dla bydła. Z tych też względów w rzędzie czołowych importerów roślinnych surowców oleistych kroczą Danja i Holandja, wielcy eksporterzy europejscy olejów roślinnych.

Włodzimierz Kowalski.

Oleje mineralne (akcyza).

O. m. są produktem przerobu ropy naftowej, poddanej dystylacji 1 czyszczeniu. W zależności od ciężaru gatunkowego otrzy-