Magazyn67001

356

ducha obywatelskiego, natomiast w dużych republikach powstają łatwo wielkie nierówności społeczne, które podkopują ten ustrój. W zakresie zagadnień ściśle politycznych najważniejszą jest słynna teorja jego o podziale władz. Już Locke uznawał jej konieczność, z tem ważnem nadmienieniem, że nie należy jednym i tym samym osobom powierzać dwu władz z pośród trzech zasadniczych. Montesąuieu poszedł dalej i wypowiedział się wbrew niemu za całkowitem ich uniezależnieniem od siebie, aby przez ich wzajemne przeciwstawianie się — utrzymać równowagę pomiędzy niemi, wbrew obyczajowi, który wytwarzał się wówczas w Anglji, a w wieku XIX ostatecznie się ustalił, w formie jednej z podstaw konstytucji chociaż nie mającej swego wyrazu w ustawie. Zwyczaj ten polegał na wyłanianiu się rządu z większości Izby Niższej parlamentu. Montesąuieu tego nie dostrzegł; jest to właśnie parlamentarna forma rządu. Bezwzględny podział władz zalecany przez niego nie istnieje tam nawet, gdzie jak w Stanach Zjednoczonych Ameryki teorja ta jego znalazła w konstytucji największe zastosowanie. Ale i on sam nie był tu całkowicie konsekwentny, gdyż królowi, głowie władzy wykonawczej, przyznawał prawo veta w stosunku do uchwał parlamentu, reprezentującego władzę ustawodawczą. Montesąuieu wysoko bardzo cenił ustrój federacyjny, który, zdaniem jego jest tem doskonalszy, im podobniejszy i bardziej demokratyczny jest ustrój poszczególnych jego części składowych; gdyż to zapobiega przewadze jednych części nad innemi i usuwa zatargi. Był przeciwnikiem zbyt wielkich różnic materjalnych pomiędzy obywatelami i trwałość demokracji gruntował, na względnej równości majątkowej obywateli; państwo, zdaniem jego, powinno prowadzić taką politykę podatkową, któraby wpływała na zmniejszenie przepaści pomiędzy bogatymi a niezamożnymi; interwencję państwa w dziedzinie socjalno-ekonomicznej uważał za niezbędną, żądając opieki społecznej dla potrzebujących jej, samo bowiem miłosierdzie wystarczać nie może; państwo zapewnić powinno swym obywatelom mini mum egzystencji, a więc dostateczne pożywienie i niezbędne ubranie, aby zdrowie ich nie było narażone na niebezpieczeństwo. Można też go uważać za ini

POLITYCZNE DOKTRYNY

cjatora socjalizmu państwowego wieku XIX. Przekroczył on bowiem w zagadnieniach społecznych koncepcje liberalne i demokratyczne. Głownem dziełem Montesąuieu jest słynna praca „O duchu praw". Rousseau Jean Jacąues (1712—1778) był pisarzem zupełnie innego typu niż Montesąuieu: ten był intelektualistą, tamten naturą przedewszystkiem uczuciową. Montesąuieu opierał swe poglądy przedewszystkiem na licznych faktach, które badał i porównywał, Rousseau posługiwał się przeważnie rozwijaniem szczegółowem swych poglądów zasadniczych powziętych zgóry, chociaż nie obce mu były wypadki współczesne w Europie. Montesąuieu zalecał system reprezentacyjny i podział władz, Rousseau bezpośrednie ustawodawstwo ludowe tam, gdzie ono jest możliwe, a demokrację pośrednią (reprezentacyjną) uważał w najlepszym razie za zło konieczne, wypowiadając się zarazem za koncentracją władzy, a przeciwko jej podziałowi. Montesąuieu przywiązywał wielką wagę do wolności obywatelskich, Rousseau wypowiadał się nawet za narzuceniem wyznania państwowego, wedle swych poglądów obowiązującego dla wszystkich. W jednym tylko punkcie Montesąuieu i Rousseau byli zgodni — w uznaniu ustroju federacyjnego za najlepszy. Tu należy zaznaczyć, że Rousseau skłonny jest, przechodząc od zasadniczych swych tez politycznych do konkretnych zagadnień ustrojowych praktycznych, robić duże ustępstwa na korzyść tych drugich. Radykalizm jego topnieje przy zetknięciu się z życiem. Poglądy jego polityczne wynikają z etycznych: ludzie powinni być szczęśliwi i cnotliwi, z tego punktu ocenia ich współżycie w społeczeństwie, naukę, cywilizację i urządzenia państwowe. Szczęście i cnota istnieć mogą tylko na tle wolności i równości. W stanie przedspołecz-nym tkwiły one w całej pełni i dopiero po utworzeniu się społeczeństwa i jego całkowitem zorganizowaniu się i utrwaleniu, wolność i równość zostały mniej, albo więcej zniszczone. Rousseau posługuje się pojęciem stanu naturalnego ludzi (przedspo-łecznego) i wynikającego stąd prawa natu ralnego. To prawo ma podwójny charakter: hipotetyczny jako byt ludzi przypuszczalny i normatywny, określający tendencje do należytego zorganizowania życia społeczno-politycznego. Z punktu widzenia socjologicz-