Magazyn6F601

448

POLSKA

„Statut urządzający starozakonnych", którego zasadniczą tendencją była asymilacja bardziej kulturalnych sfer żydowskich. Pizemysł i handel Krakowa ożywiły się, dzięki nawiązaniu stosunków z Królestwem.

Mimo zdecydowanego poparcia protektorów, już w roku 1824 kandydatura Wodzic-kiego na prezesa senatu była mocno zachwiana, a w roku 1827 upadla ostatecznie. Prezesem senatu wybrany został prezes sądu apelacyjnego Józef Nikorowicz, kandydat stronnictwa mieszczańskiego, poparty przez bardziej niezależne sfery szlacheckie. W odpowiedzi na to rezydenci zadali śmiertelny cios konstytucji Wolnego Miasta, unieważniając wybór i polecając Wodzickiemu pozostać na stanowisku. Od tej chwili Wolne Miasto Kraków straciło nawet pozory samodzielności.

7. Ziemie polskie pod zaborami. Car Aleksander I stosował względem prowincji dawnej Rzeczypospolitej, włączonych do cesarstwa, dwa systemy polityczne. Gubernje t. zw. „ściśle litewskie", wraz z Obwodem Białostockim, jako przeznaczone do powiększenia terytorjum Królestwa, administrowane były w duchu polskim, reszta zaś guber-nji ulec miała zupełnej „asymilacji" — i dlatego rządzona była przez żywioły rosyjskie i prawosławne. Na „asymilację", a ściśle mówiąc rusyfikację, skazał Aleksander gu-bernję: witebską, mohylowską i kijowską. Do „ściśle litewskich" mających w przyszłości wejść w skład Królestwa Polskiego, zaliczał Aleksander gubernje: wileńską, grodzieńską, wołyńską i mińską.

Względna swoboda i bezpośredni kontakt z Królestwem umożliwiły kulturze narodowej w prowincjach „ściśle litewskich" pomyślny rozwój. Pod pieczołowitą i kompetentną opieką Adama Czartoryskiego, sprawującego funkcję kuratora okręgu naukowego wileńskiego, akcja kulturalna i oświatowa czyniła szybkie postępy. W 480 zakładach naukowych kształciło się 90 000 młodzieży. Wszechnica wileńska pod wytraw-nem kierownictwem rektorów i uczonych tej miary co Jan Śniadecki, Malewski, Twardowski, wysunęła się na czoło wszystkich uniwersytetów polskich. Wilno w owych czasach było niewątpliwie ośrodkiem nauki polskiej.

Zmianę kursu polityki dworu w kierunku reakcji odczuły ziemie litewskie równie dotkliwie jak Królestwo. W związku z prześladowaniem związków tajnych i procesem Łukasińskiego, ucierpiały zorganizowane przez Mickiewicza i Zana stowarzyszenia patrjotyczne młodzieży — Filomaci, Promieniści i Filareci. Rozpoczęły się śledztwa po szkołach, prześladowanie nauczycieli, aresztowanie uczniów. Czartoryski, nie mogąc skutecznie przeciwdziałać prądom reakcji, złożył urząd i z tą chwilą inicjatywa przeszła niepodzielnie w ręce Nowosilcowa. Potrafił on bardzo szybko zniszczyć to, co zbudował Czartoryski i jego współpracownicy.

Ziemie polskie zaboru austrjackiego, nazwane Królestwem Galicji i Lodomerji, obejmowały po kongresie wiedeńskim obszar 77 000 kilometrów kwadratowych o 4 mi-ljonach mieszkańców. W zachodniej części Galicji dominował element czysto polski, we wschodniej przeważała ludność pochodzenia ruskiego, w miastach znaczny odsetek mieszkańców stanowili Żydzi. Pod względem administracyjnym rząd austrjacki zespolił Galicję z Bukowiną. Na czele prowincji stał prezydent gubernjum, podporządkowany ścisłym instrukcjom wiedeńskich władz centralnych. Na wszystkie ważniejsze urzędy protegowani byli Niemcy lub Czesi, którzy skrupulatnie stosowali metody austrjackiej polityki biurokratycznej.

Sytuacja Galicji w dobie pokongresowej uległa pewnej poprawie. Dawniej rząd au-strjack traktował ją wyłącznie jako źródło dochodu i teren germanizacyjnej ekspansji, obecnie musiał zmodyfikować swoją politykę, a nawet obdarzyć Polaków p>ewnemi swobodami. Przyznanie pierwocin auto-nomji zawdzięcza zresztą Galicja nie tyle kongresowi wiedeńskiemu, ile konstytucji Królestwa Polskiego. Cesarz Franciszek I, chcąc przeciwdziałać niepożądanemu wzrostowi popularności Aleksandra wśród Polaków, patentem z 13. IV. 1817 powołał do życia t. zw. „Sejm Krajowy Królestwa Galicji i Lodomerji wraz z Bukowiną". Sejm ten niewiele różnił się od sejmu postulatowego z czasów Józefa II. Składał się z czterech stanów, a mianowicie: duchownego (biskupi i delegaci kapituł katedralnych), magnackiego (książęta, hrabiowie i baronowie), rycerskiego (właściciele dóbr ziemskich, odpowiadający przepisanemu cenzusowi majątkowemu) i mieszczańskiego (dwaj deputowani miasta Lwowa, rozporządzający tylko jednym głosem). Ogólna licz-