page0102

92

o niczem, przynajmniej o niczem innem jak o tem na co patrzyłem, bez porównania swego wrażenia z czemkolwiekbądź. Nie sądzę, by należało przyjąć za zasadę, jak to czyni wielu filozofów, że »znamy tylko stosunki«. Jest to zasada względności, która tyle narobiła wrzawy. Wzięta w tak ciasnem znaczeniu, nie jest nakazującą dla naszego umysłu; przyjmujemy, że najczęściej stosować się daje, ale nie jesteśmy obowiązani przyjąć, że dzieje się to bezustannie i koniecznie.

Zrobiwszy to zastrzeżenie, musimy zauważyć, że przedmioty, które postrzegamy, bardzo rzadko przedstawiają się nam w zupełnem odosobnieniu ; przeciwnie zbliżone są z innemi przedmiotami licznymi stosunkami podobieństwa, różnicy, łączności czasowej i przestrzennej, nadto porównywane są do idei lepiej je określających. Mamy świadomość nie przedmiotu, lecz stosunku istniejącego między kilkoma przedmiotami. Stosunek jest tym nowym stanem, jaki wytwarza fakt postrzegania mnogości przedmiotów i to postrzegania ich razem.

Pokażcie mi dwa kolory jeden obok drugiego, będę widział nie tylko oba kolory ale nadto podobieństwo ich barwy lub odcienia. Pokażcie mi dwie kreski zobaczę nie tylko długość każdej ale i różnicę w ich długości. Pokażcie mi dwie kropki naznaczone na arkuszu białego papieru, zobaczę nie tylko ich kolor, rozmiar, kształt, ale i odległość między niemi. W naszych postrzeganiach i kon-cepcyach mamy ciągle do czynienia ze stosunkami.

http://rcin.org.pl