page0167

NAZWY HERALDYCZNE

clamationis Na Pole 1478 (SSNO IV 14); De genologia, qui dicuntur Prussi... et proclamacione habent vulganter Napora 1415 (SSNO IV 14). Z czasem nastąpiło pomieszanie zawołań z nazwami herbów. Zawołanie stawało się nazwą herbu, por. Proclamacionem Doty 1402 (SSNO I 500), ale było też: de armis Dolagy 1453 (SSNO I 500). Bywało też odwrotnie — nazwa herbu mogła funkcjonować jako zawołanie, por. de armis Heb-danczow ... de armis et proclamacione Hebdankow 1432 (SSNO I 72), de ... clenodio Lancawicza et de proclamacione Audanczy 1416 (SSNO I 72). Zawołania przetrwały do końca XVI w., przechodząc równocześnie do zasobu nazw herbowych.

Nie można w sposób jednoznaczny określić, które ze średniowiecznych nazw heraldycznych stanowią pierwotne zawołania, a które są od początku nazwami samych herbów. Można jedynie sądzić, że dawne nazwy heraldyczne pochodne od wyrażeń przyimkowych, typu Do Raja (później Doraja), Na Gody (później Nagody), Na Gorę, Po Bodze (później Pobodze), były wcześniej zawołaniami, a wtórnie stały się także nazwami herbów. Analogicznie można wnioskować, że nazwy herbów, które semantycznie nawiązują do znaku, obrazu znajdującego się w herbie, są to pierwotne nazwy herbów, które wtórnie mogły stawać się także zawołaniami. Są to nazwy typu Baranie Rogi, Bawola Głowa, Oksza (por. stp. oksza 'siekiera'), Topór. Inne nazwy heraldyczne — pochodne od apelatywów, ale nie nawiązujące semantycznie do wizerunku z herbu, pochodne od nazw geograficznych czy od nazw osobowych — mogły pierwotnie stanowić zawołania lub też być nazwami herbów.

Nazwy heraldyczne używane są w Polsce od średniowiecza aż po dzień dzisiejszy. Ze względu na zasób tych nazw w źródłach pisanych, ich strukturę językową, powszechność użycia, dzieje polskich nazw heraldycznych można podzielić na trzy okresy: staropolski — od pierwszych zapisów po r. 1500, średniopolski — do końca niepodległej Polski, i okres nowopolski — obejmujący czasy zaborów, Drugiej Rzeczypospolitej i lata ostatnie, kiedy podejmuje się próby przywrócenia do życia dawnych obyczajów heraldycznych.

Najciekawsze są nazwy heraldyczne znane z okresu średniowiecza, gdyż pozwalają poznać mechanizm ich tworzenia. Nazwy tego okresu zostały wydobyte ze średniowiecznych źródeł historycznych i zebrane najpełniej w „Słowniku staropolskich nazw osobowych", a później poddane analizie językoznawczej przez Marię Bobowską-Kowalską w książce „Nazwy heraldyczne" (1996), stanowiącej szóstą część „Słownika ety-mologiczno-motywacyjnego staropolskich nazw osobowych". Wśród

163