page0169

NAZWY HERALDYCZNE

'orzełek'), Osmoróg (por. osmoróg 'krzyż z rozdwojonymi zakończeniami'), Ostrew (por. ostrew 'pień drzewa z sękami'), Płomień (por. płomień 'język ognia'), Szachownica (por. szachownica 'tablica o polach czarnych i białych'), Topór. Podstawą dla nazw herbów mogły stać się wyrażenia dwuwyrazowe, a nawet trzywyrazowe, por. Baranie Rogi, Bawola Głowa, Czerwony Szczyt, Murzynowa Głowa, Połtora Krzyża, Szczyt w Szczycie, Trzy Karpie, Trzy Krzyże, Trzy Trąby, Wilcze Kosy, Ząbrza Głowa (por. ząbrzy 'żubrzy').

Od podstaw apelatywnych pochodzą też niektóre proklamacje o charakterze zawołań bitewnych. Mogły to być apelatywa wyrażające postawę walczących rycerzy, por. Ostoja (por. ostać się 'utrzymać się, oprzeć się', ostoja 'wsparcie'), Pogonią (por. pogonią 'pościg'), Prawda, Świeboda (por. świeboda 'wolność'), Zarazy (por. zaraza 'nieszczęście, choroba'), Boża Wola. Tu należą też zawołania w formie wyrażeń przyimkowych: Na Górę, Na Piwo, Po Bodze, Po Trzy na Gałąź i wyrażenia w formie zdań m.in. rozkazujących: Biją w Łeb, Boże Zdarz, Wali Uszy (por. walić 'uderzać, bić').

Liczną grupę wśród staropolskich nazw heraldycznych stanowią formacje pochodne od antroponimów. Nazwa osobowa w niezmienionej formie stawała się nazwą herbu lub zawołaniem bojowym. Mniemać można, że dana nazwa osobowa określała wcześniej osobę w jakiś sposób wyróżniającą się w rodzie. Stanowiła swoisty symbol rodziny. Patrząc na odantroponimiczne nazwy heraldyczne, można łatwo zauważyć, że są one takie same, jakie były imiona używane w średniowiecznej Polsce. Są wśród nich nazwy osobowe dwuczłonowe: Czawoja, Domasławic, Drogosław, Nagod; nazwy osobowe skrócone, pochodne od imion złożonych: Borzyma (od Borzymir), Dobruszka (od imion typu Dobromir lub od ap. dobry), Godula (od imion typu Go-dzisław), Luba (od imion typu Lubomir), Pęsza (od imion typu Pękosław), Reszyca (od imion typu Radomir), Roch (od imion typu Radosław lub od imienia chrześcijańskiego Roch), Stanieć (od imion typu Stanisław), Sulima (od imienia Sulimir), Wysz lub Wisz (od imion typu Wyszemir lub typu Witosław), Wojen, Wojno (od imion typu Wojciech). Kilka nazw heraldycznych związanych jest genetycznie z imionami chrześcijańskimi. Należą tu m.in. Awdaniec (od imienia Audaenus), Awstacy (od imienia Eustathius, Eustachy), Gierałt (od imienia Gierałt), Koźmian (od imienia Cosmas), Nabra (od imienia Naber), Roman, Samson, Wierusz (od imienia Verus). Tworzone też były nazwy herbów od form spieszczonych imion chrześcijańskich, por. Bienia (od imienia Benedykt),

165