page0166

NAZWY OSOBOWE — ANTROBUNlMlA

formalnie i zaczęły przechodzić z pokolenia na pokolenie. Stawały się znakami dziedzicznymi.

Ustalenie się herbów jako znaków formowanych według pewnych ustalonych reguł dziedziczonych w obrębie rodzin związane było ze społecznym i prawnym wyodrębnieniem się feudalnej warstwy szlacheckiej. Herb był zewnętrznym znakiem uprzywilejowanej pozycji danej rodziny.

Nazwy herbów były wtórne w stosunku do znaków herbowych. Wcześniej istniały znaki herbowe, które niekoniecznie musiały mieć swoje nazwy. Nazwy herbowe pojawiają się w źródłach pisanych dopiero w w. XIV. Najstarszy zapis z nazwami herbów pochodzi z r. 1335, por. Nobiles Nicolaus dictus Koth et Paulus Rola de clenodio Rolye, rosam cum tribus bronya in clipea deferentes ... Petrus Rubel et Iohannes Radosch de armis Iunosche, agnum in clipeo portantes ... Stanislaus Byaly et Marcus Hrom de armis lastrzambczy babatum cum cruce baiutantes in clipeo (Kodeks dyplomatyczny Małopolski, t. I, 1876). W literaturze heraldycznej końca w. XIX i początków XX przenoszono powstanie herbów i ich nazw w daleką przeszłość, gdyż stanowiło to swoistą przesłankę do wnioskowania o bardzo starym rodowodzie warstwy szlacheckiej. Nowe badania heraldyczne, powiązane z badaniami nad strukturą społeczną średniowiecznej Polski, są ostrożne w cofaniu w mroczną przeszłość powstania warstwy szlacheckiej; przeważa opinia, że był to proces społeczny stosunkowo późny.

Obok herbów w średniowiecznej Polsce używane były też zawołania, z łacińska zwane proklamacjami. Zawołania stanowiły specyficzny element heraldyki staropolskiej, gdyż nie były używane w innych krajach europejskich. Być może, występowały także w Czechach, ale wcześnie zapewne wyszły tam z użycia i pozostały po nich tylko ślady. Nie występowały na zachodzie Europy. Zawołania powstały zapewne wcześniej niż nazwy herbów. Stanowiły równocześnie specyficzne nazwy używane dla określania ogółu członków rodu rycerskiego, spełniały też niekiedy funkcje okrzyku, za pomocą którego gromadzono członków rodu w chwilach niebezpieczeństwa. Ich powstanie związane było z wojskową organizacją rodową. Po powstaniu nazw herbów zawołania funkcjonowały nadal, obok nazw herbów. Spotyka się w średniowiecznych źródłach przekazy świadczące, że ta sama rodzina używała dwóch niezależnych od siebie nazw: nazwy herbu i zawołania, por. de clenodio et armis Vilce Kossy et duabus crucibus et luna, proclamationis Na Pole ... Fyedko Schamyczsky portantem Vilcze Kossy et crucem, pro-

162