page0247

989

Romans

ludzkiego życia zastosowane bywają I zgłębiane. Pierwsze ślady romansu znajdujemy u Greków, w czasie gdy wolność ludu upadła, a świetna epoka literatury już niepowrotnie minęła. Błędnie liczą tu tak nazwane milesyjskie powieści, opowiadania mające za przedmiot stosunki miłosne; tak znowu w innym kierunku Xenofonta Cyropedyja także za romans uważaną być nie może. Pierwszym romansopisarzem, prawdopodobnie z pierwszego lub drugiego wieku po Chrystusie był Antonius Diogenes; nazwał on swe dzieło Cuda, z tamtej strony Thuli. Równocześnie prawie Lucius z Patrei tworzył romanse czarodziejskie a Jamblichus napisał dziwne swe dzieje miłosne. W 900 lat później wystąpili: Heliodorus. Achilles, Tatius, Longus, Xenofon z Efezu, a około 600 lat po Chr. Chariton. W XI do XIII wieku Eumathius, Theodo-rus Prodromus i Niketas Eugenianus obrali także za osnowę swych utworów miłosne wypadki, dla tego też całą tę klassę autorów nazywają ogólnie Erotykami. Najdokładniejsze ich wydanie wyszło za staraniem lYiitscherlicha (3 tomy, Strasburg, 1799 r.). Porównaj Manso, Ceber den grieehischen Roman (9 tomy, Lipsk, 1801 r.); Struve, Ceber die Romanę der Griechen (Królewiec, 1899 r.). Poprzednikiem nowszego romansu jest starofrancuzki romans średniowieczny, różniący się od równoczesnego Epos, przez górujące w nim stosunki życia pojedynczych osób i przedstawienie wypadków ze stanowiska więcej indywidualnego. Charakter ow ego czasu i jednostronny jeszcze rozwój języka były przyczyną, że romanse te, jakkolwiek większa w nich panowała swoboda niż w innych poetycznych utworach, układano w mowie wiązanej. W podobny sposób jak we Francyi, opracowywano także w Hiszpanii dzieje Alexandra Wielkiego, Karola Wielkiego i Amadysa z Gallu. Wkrótce Hiszpanija została zarzuconą iynnansami rycerskiemu dopiero Cervantes zadał im ostatni cios swoim Don Quixotem. Później Mendoza Lazar illo de Tor mes i Quevedo Gran Tacano nadały nowy kierunek tego rodzaju utworom, i wywołały z kolei długi szereg tak zwanych romansów frantowskich i żebrackich, których miejsce następnie zajęły romanse historyczne Pereza de Hita, Garcila-so de la Vega i innych. We Francyi począwszy od Franciszka I aż do now-wszych czasów, romans rycerski prozą był z wielkiem upodobanie uprawiany. Wtedy jednakże już równocześnie z ostatniem tchnieniem ducha rycerskiego, wystąpił i rozpowszechnił się romans satyryczny, którego twórcą był genialny Rablais, a zarazem powstał w zupełnie przeciwnym kierunku 'wygładzony romans pasterski. Wpływ hiszpański przebijał się w romansach komicznych Carron’a i Lesage’a. W dalszym rozwoju romansu francuzkiego, stał się on przez Georges Sand (pani Dudevant) środkiem do rozpowszechnienia so-cyjalnych zasad; Balzac odznacza się bystrością spostrzeżeń psychologicznych i trafnem cieniowaniem uczuć. W tych dwóch kierunkach w niezmiernej obfitości dostarczyli utworów Paul de Kock, Alexander Dumas, Sue, Soulie i wielu innych. W Anglii także do XVIII wieku przeważne zajmował stanowisko romans rycerski prozą. Później wystąpił Richardson z romansami treści poważnej; obok tych ukazały się komiczne obrazy familijne Fielding’a i Smol-let’a, krótkie, z wielką znajomością serca ludzkiego nakreślone zarysy domowego i towarzyskiego życia. Zbliżony do nich jest humorystyczny Sterne. Wielkie miał następnie powodzenie romans Goldsmitłća Vicar of Wahefield, zalecający się ożywionem przedstawieniem wypadków i do,skonałem przeprowadzeniem charakterów. W późniejszym czasie romans angielski, upadał coraz niżej, dopiero Walter—Scott wyniósł go do niezwykłej wysokości. Tworzył on swe arcydzieła opierając się po większej części na podstawie historycz-