62 (173)

cyjnych z drugiej - wyznacza uniwersalny cykl ludzkiego życia, który najogólniej rzecz ujmując rozpościera się na przestrzeni dzieciństwa, adolescencji, młodości i dorosłości aż po starość. Przebieg biografii człowieka wyznaczany wewnętrzną logiką życiowych zdarzeń obejmuje w kategoriach uniwersalnych dwie zasadnicze płaszczyzny funkcjonowania:

-    płaszczyznę transformatywnych relacji rodzinnych oraz

-    płaszczyznę funkcjonowania w instytucjonalnych strukturach rynku edukacyjnego i rynku pracy.

Obydwie wzajemnie przenikające się płaszczyzny życia konstruują społeczny rys biografii jednostkowej. Obok rodziny jednym z zasadniczych czynników warunkujących kształt biografii społecznej jest więc edukacja i praca. Dwa zróżnicowane długotrwałe etapy funkcjonowania w roli ucznia, a później (lub równocześnie) w roli pracownika - przedstawiciela określonej struktury świata zawodowego konstytuują społeczny profil życia.

Problematyka badawcza przedstawiona w niniejszej rozprawie koncentruje się na etapie przedzawodowym, który w chronologii biegu życia zawodowego obejmuje dzieciństwo (zwłaszcza tzw. późne dzieciństwo) i etap adolescencji przekształcający się stopniowo w fazę młodości²⁰. Znaczna część tego etapu w kontekście funkcjonowania zawodowego poświęcona jest czynnościom preparacyjnym, do których należy także projektowanie swojej przyszłości na rynku pracy.

Na pierwszym z tych etapów w toku procesów socjalizacji pierwotnej (por. Berger, Luckmann, 1983) rzeczywistość świata pracy dociera do dziecka w sposób pośredni, poprzez indywidualne doświadczenia biograficzne poszczególnych uczestników socjalizacji oraz ich świadome zabiegi wychowawcze. Znaczący inni i zastępcza rzeczywistość fikcyjnego świata zabawy stanowią swego rodzaju transmisję realności świata zawodowego na grunt jeszcze ciągle skromnych możliwości poznawczych dziecka.

W socjalizacji pierwotnej znaczący inni nie stanowią dla dziecka funkcjonariuszy określonych instytucji, co jest domeną socjalizacji wtórnej. Są oni jedynie osobami, przy pomocy których jednostka intemalizuje świat (por. Berger, Luckmann, 1983, s. 219). Poszczególni socjalizatorzy wkraczają w życie dziecka w określonym miejscu własnych biografii społecznych i to ich drogi życiowe stają się częścią indywidualnych biografii dziecka. Socjokulturowe warunki życia dziecka zdeterminują w

²⁰ Jak twierdzi Handy (1996, s. 172), dziś już dość swobodnie możemy manipulować tradycyjnymi etapami pracy zawodowej i ich różnymi rodzajami. Możemy składać całą gamę kombinacji i splatać nici życia tak, jak się nam podoba. Bezspornym pozostaje jednak fakt pewnej specyfiki wczesnych etapów życia, w których głównie przygotowujemy się do czynnego uczestnictwa w rynku pracy.

62