page0328

322 DEMOKRYT.

się temu taka sama prawie chwała, jeżeli się zważy, że miał zadanie daleko trudniejsze, zmuszony torować sobie mozolnie drogę i zbierać materyały, z których późnićj korzystał Arystoteles¹). Nie mogąc jednak rozprawiać o wszystkich badaniach przyrodniczych lub ciekawych odkryciach Demokryta, (na to nie zezwala szczupła objętość tej książki), wspomnę tylko o głównych jego teoryach filozoficznych, któremi zdobył sobie sławę, może mniej zasłużoną, ale zawsze wielką w dziejach myślenia ludzkiego.

Z nielicznych ułamków metafizycznych i przyrodniczych, jakie nam z dzieł Demokryta zachowali Sextus Empiryk, Arystoteles i Teofrast, można przy pomocy różnych wiadomości pośrednich , odtworzyć napowrót główne dogmata Demokry ta ²), a mianowicie wykazać ich związek genetyczny z nauką eleacką. Jest widocznem. że atomizm tak Leucyppa jak Demokryta, jest dalszym jćj rozwojem i przekształceniem, dokonanem jednak za pomocą bardzo zasadniczej polemiki. Gdy bowiem Eleaci przypuszczali tylko byt jeden a nie uznawali niebytu, musieli odmawiać rzeczywistości zjawiskom świata zewnętrznego, a przedewszystkiem odrzucać pojecie ruchu, bez którego nie ma narodzenia, ani życia, ani śmierci, ani zmian żadnych w doczesności. Poznaliśmy dowody, za pomocą których wykazywał Zenon niepogodzone sprzeczności, zawarte w tern pojęciu. Kto jednak skutecznie chce je usunąć,

*) Zupełnie obniżyli wartość Aryst. na korzyść Demokr. niegdyś Bakon, a niedawno Tyn dali, co jest śmieszną przesadą. Pierwszy użył nierozumnego porównania, że z rozbicia cywilizacyi podczas gminoruchów, wypłynęły tylko lekkie deski, jak filozofia Platona i Arystotelesa, a ciężkie i pełne treści, jak dzieła Demokryta, utonęły. Drugi w swojem zarozumiałem przemówieniu w Belfast (tak z w. Belfast Address z r. 1874’, pełnem grubych błędów historycznych, a pozbawionem nawet instynktu filozoficznego, poucza nas, że Genzeryk, Attyla i barbarzyńcy zniszczył’ filozofią ato-mistyczną, po którćj on w przyszłości spodziewa się tryumfu »ateizmu materyali-stycznego*. Ani 011 ani Bakon nie są sędziami bezstronnymi w tćj sprawie.

²) W zbiorze Mullach’a ułamków treści etycznćj jest 250, zachowanych po większćj części w antologii Stobeusza; są jednak wszystkie bardzo krótkie. Z pism fizykalnych posiadamy tylko 41 ułamków, ale dość znacznych, u Sext. Empir. adv. Math. VII. et IX.; Theophr. de sensu et sensil. c. 49—82. Potem 7 dług. fragm. zoologicznych u Aeliana (de anim. nat. IX. 64. XII. 16—20). Bardzo długie są także urywki agronomiczne, dosyć liczne są astronomiczne i t. d. Dla metafizyki i fizyki Demokr. głównem są źródłem pisma Arystot, zwłaszcza Metaph. i księgi de gener. et corrupt. oraz Phys. z koment. Symplicyusza.

http://rcin.org.pl