page0338

330

Rossyja

ca Birona (ob.) i przewagą stronnictwa niemieckiego. Za wdaniem się cesarzowej Anny, osadzony na polskim tronie August III. Wojna z Turcyją traktatem w Belgradzie (r. 1739) zakończona, żadnych dla Bossy i korzyści nie przyniosła. Za cesarzowej Elżbiety Piotrówny (ob.), córki Piotra Wielkiego (r. 1741—1761), zniesiona niemiecka biurokracyja; na dworze i w wyższem towarzystwie panować zaczął francuzki język, francuzkie mody i zwyczaje. Wojna ze Szwecyją (pokój w mieście Abo, r. 1743) oddała w posiadanie Ros-syi część Finlandyi do rzeki Kiumeni, z miastami Fridrichsham, Wilmanstrand, i pozostałą część Karelii z twierdzą Neuschlot. Wojska rossyjskie brały też udział w wojnie siedmioletniej, walcząc przeciw Fryderykowi II, królowi pruskiemu (zwycieztwo pod Kunnensdorf). Panowanie Elżbiety pamiętne założeniem (pierwszego w Rossyi) uniwersytetu w Moskwie (r. 1755). Piotr III (ob.), syn Anny, starszej siostry cesarzowej Elżbiety i Karola Fryderyka, księcia Holsztyńsko-Gottorpskiego, krótko panował (r. 1761—1762); zakończył wojnę z Prussami i zwrócił Fryderykowi II wszystkie jego posiadłości, przez wojska rossyjskie zajęte. Małżonka jego, cesarzowa Katarzyna II (ob.), księżniczka Auhalt-Zerbst (r. 1762—1796_), zaraz po wstąpieniu na tron, rozkazała wojskom swym wracać do kraju; odstąpiła Danii Szlezwig i Holsztyn; prowadziła wojny z Połską, Turcyją, Szwecyją i Persyją. Na tron polski, za wpływem cesarzowej, wybrany był Stanisław August Poniatowski. Polska trzykrotnie miedzy Rossyję, Austryję i Prussy podzielona, traci byt polityczny (ostatni podział w r. 1795}. Od Turcyi (traktat blisko wsi Kuczuk-Kajnardżi w r. 1774 zawarty) Rossyja otrzymała cześć wybrzeży morza Czarnego i Azo-wskiego (Azów, Kercz, Kinburn), w r. 1783 przyłączony do Rossyi półwysep Krymski, następnie kraje między Bohem a Dnieprem leżące (pokój w Jassach r. 1791). Usiłowania Gustawa III króla szwedzkiego do odebrania Finlandyi, spełzły na niczem; na mocy traktatu Werelskiego (r. 1790) rzeczy do dawnego stanu wróciły. Na Persach zdobyty Kutais. Za Katarzyny II wybuchło groźne powstanie kozaków i włościan pod dowództwem Pugaczewa (ob. Puga-czeio). Rossyja podzielona na 50 gubernij z powiatami w każdej; włościanie małorusey, przedtem wolni, zostali poddanymi obywateli ziemskich w Małej Rusi; dobra cerkiewne wraz z włościanami, na skarb zabrane. Za panowania cesarza Pawia I (ob.), syna Piotra III i Katarzyny II (r. 1796—1801) przyjęła poddaństwo Rossyi, Georgija czyli Gruzyja. Alexander I (ob.), najstarszy syn cesarza Pawła (r. 1801—1825) prowadził wojny ze Szwecyją, Turcyją i Francyją. Od Szwecyi (traktat w Fridrichsham r. 1809) odpadła do Rossyi cała Finlandyja do rzeki Torneo, z wyspami Alandzkiemi; od Pruss (traktat z Francyją w Tylży r. 1807) obw'ód Białostocki; od Turcyi (traktat w Bukareszcie r. 1812) prowincyja Bessarabska. Nadto do Rossyi przyłączone kaukazkie prowincyje Karabachska i Szyrwańska (r. 1805); od Persyi (traktat w Gulistanie r. 1813) ziemie do rzeki Araxu. Po wojnie z Napoleonem I, na kongresie wiedeńskim (r. 1815) z księztwą Warszawskiego utworzone (z wyłączeniem niektórych powiatów) Królestwo Polskie pod berłem cesarza Rossyjskiego. Alexander I zniósł poddaństwo w gubernijach Ostzejskich (nadbałtyckich), założył uniwersytety w Wilnie (z akademii Stefana Batorego), Kazaniu i Charkowie, liceum w Krzemieńcu. Pod koniec jego panowania, w niektórych gubernijach założone były osady żołnierzy-rolników; te jednak (jak się później okazało) zamierzonego celu nie dopięły. Umarł bezpotomnie r. 1825 w Taganrogu. Następca Alexandra, najstarszy brat jego, cesarz iMikołaj I (ob.) po wojnie z Persyą, przyłączył do Rossyi chaństwa Erywańskie