7648594645

Kant a filozofia idealizmu niemieckiego 61

puje się w uznaniu za zasadę najwyższą świadomości poznającej — dlatego Fichte wyciąga stąd wniosek, że należy uwzględnić również świadomość praktyczną.

Filozofia Fichtego stanowi zatem próbę udzielenia odpowiedzi na dwa pytania. Po pierwsze, jak filozoficzna świadomość gwarantuje sobie punkt wyjścia, oraz po drugie, jak winna być skonstruowana metoda przebiegu określonej treści ze świadomości pierwotnej. Odnośnie do pytania pierwszego ma to być — zdaniem Fichtego — ogląd intelektualny²¹, odpowiadając zaś na drugie pytanie, Fichte wprowadza metodę dialektyczną. W jego przekonaniu pojęcie oglądu intelektualnego ma ogromne znaczenie dla konstytuowania metody transcendentalnej, co znowu wskazuje na odstępstwo od Kanta, który zasadniczo odrzucił ogląd intelektualny, jako nie dającą się realizować w aktach poznawczych podmiotu ludzkiego możliwość. W Krytyce czystego rozumu Kant napisał: „Ponieważ zaś taka naoczność, mianowicie naoczność intelektualna, leży całkowicie poza naszą zdolnością poznawczą, to i stosowanie kategoryj nie może wcale wykraczać poza granice przedmiotów doświadczenia”²². Wyjście Fichtego poza Kanta wiąże się z rozszerzeniem zakresu badań i wynika z przekonania, że jeśli chcemy spojrzeć na rzeczywistość filozoficznie, to musimy abstrahować od doświadczenia. Innymi słowy, kiedy filozof chce wyjaśnić, czym jest doświadczenie, wtedy z konieczności musi wyjść poza samo doświadczenie. Najogólniej rzecz ujmując, wyjaśnić doświadczenie oznacza dla Fichtego konieczność wskazania jego podstawy (leżącej poza doświadczeniem), a następnie dedukcyjnego wyprowadzenia jej ze wskazanej podstawy. Fichte wyraża to w następujący sposób: „Otóż filozofia ma wskazać podstawę wszelkiego doświadczenia, a wobec tego przedmiot jej musi koniecznie leżeć poza wszelkim doświadczeniem. Teza ta obowiązuje w każdej filozofii i rzeczywiście obowiązywała powszechnie, póki nie pojawili się kantyści ze swymi faktami świadomości, a zatem doświadczenia wewnętrznego”²³. W tym kontekście Wolfgang Ród akcentuje, że Fichte chce dociec pryncypiów filozofii bądź też zasad naczelnych teorii wiedzy dzięki analizie doświadczenia w ogóle²⁴.

Podejmując zamiar zbudowania systemu, musiał jednak Fichte przyjąć istnienie jednej zasady naczelnej (Grundsatz²⁵), zasady nie-

²¹    Zob. J. Ju siak: Metafizyka a poznanie bezpośrednie. Tradycyjny i współczesny kształt zagadnienia. Lublin 1998, s. 225—235.

²²    I. Kant: Krytyka czystego rozumu. Tłum. R. Ingarden. Warszawa 1957, B 308.

²³    J.G. Fichte: Pierwsze wprowadzenie do „Teorii Wiedzy’..., s. 473.

²⁴    W. R 6 d: Dialektische Philosophie der Neuzeit. Bd. 1: Von Kant bis Hegel. Munchen 1974, s. 84.

²⁵    Tak Marek J. Siemek tłumaczy „Grundsatz*, co jest słuszne dlatego, że Fichtemu