7648594656

Kant a filozofia idealizmu niemieckiego 71

tych przekształceń widać — zdaniem Hartmanna — już w 1797 roku w tekście zatytułowanym Próba nowego przedstawienia teorii wiedzy (Versuch einer neuen Darstellung der Wissenschajtslehre). Natomiast radykalna zmiana następuje dopiero w 1801 roku (Przedstawienie teorii wiedzy; Darstellung der Wissenschajtslehre), gdyż wówczas obok świadomości występuje czysty byt, który nie jest wytworzony jak nie--Ja przez Ja, lecz ów czysty byt jest źródłem świadomości. Ponadto pojawia się tutaj akcentowanie wolności, która zastępuje pojęcie aktywności⁵⁷. Istnieją jeszcze dwie zasadnicze modyfikacje teorii wiedzy, które wiążą się z jej wersją z 1804 roku, wyłożoną w wykładach z tego roku, zatytułowanych Teoria wiedzy (Wissenschajtslehre. Vorgetra-gen im Jahre 1804). Pierwszą z nich jest zakorzenienie całej filozofii w absolucie, co wyraża przekonanie, że „wszelka wiedza, wszelka rzeczywistość i wszelka wolność są rozwinięciem tego, co absolutne”⁵⁸. Druga modyfikacja dotyczy świadomości, gdyż „świadomość jest wiedzą wtórną, syntezą post factum”⁵⁹. Oznacza to, że wiedzą absolutną nie jest świadomość, lecz wolność. Zdaniem Hartmanna, ujawnia się tu metafizyczny charakter myśli Fichtego, który uwyraźnia się w jego nawiązaniu do Spinozy. Teza ta pozostaje w zgodzie z przekonaniem Schnadelbacha, którego zdaniem, „Lata dziewięćdziesiąte XVIII wieku weszły do historii filozofii jako epoka odnowionej fascynacji filozofią Spinozy, który jedność świata w Deus swe natura próbował pojmować jako jedną substancję wszystkich rzeczy”⁶⁰.

Nie tylko jednak teoria wiedzy stanowi centralny punkt filozofii Fichtego, lecz także etyka, w której ramach centralnym problemem jest problem wolności⁶¹. Etyka zajmuje się realizacją wolności, której

⁵⁷    Zob. ibidem, s. 72.

⁵⁸    Ibidem, s. 73.

⁵⁹    Ibidem, s. 74.

⁶⁰    H. Schnadelbach: Hegel Wprowadzenie..., s. 33. W przypisie do tego zdania podkreśla Schnadelbach, że w tamtym czasie filozofia Spinozy przeżywała renesans, a jego bezpośrednią przyczyną była książka Friedricha Heinricha Jacobiego Uber die Lehre des Spinoza, dargestellt in Bńefen an Herm Moses Mendelssohn z roku 1785. Książkę tę żywo dyskutowano w seminarium w Tybindze, a więc zapoznali się z nią również Friedrich Hólderlin, Schelling i Hegel. Zob. ibidem, przypis 16.

Powód takiej popularności tkwi również w tym, że jest ona jednym z pierwszych materialnych efektów oświeceniowego sporu o panteizm. Ukazuje się anonimowo 28 września we Wrocławiu w oficynie Gottlieba Lowe". R. K u 1 i n i a k, T. M a ł y s z e k: Wprowadzenie..., s. 21. Nie wolno ponadto zapominać, że w odpowiedzi na książkę Jacobiego powstała książka Mosesa Mendelssohna Do przyjaciół Lessinga. „Mendelssohn — piszą Kuliniak i Małyszek — złożył ją do druku pod koniec 1785 roku. Nie ukazała się ona jednak za jego życia. Mendelssohn —jak wynika z relacji jego prywatnego lekarza Mar-cusa Herza — zmarł 4 stycznia 1786 roku”. Ibidem, s. 22—23.

⁶¹    Zob. N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Idealismus. s. 80 i nast.