7648594677

Kant a filozofia idealizmu niemieckiego 91

skiej polemice dotyczącej istoty religii zwrócić trzeba uwagę, po pierwsze, na fakt, że system rozumu może się — jego zdaniem — dopełnić dopiero w religii, oraz, po drugie, na to, że taka sytuacja oznacza zarazem przezwyciężenie świadomości estetycznej¹³⁵.

Jeśli zaś chodzi o rozumienie filozofii, to warto przytoczyć następującą uwagę Andrzeja Przyłębskiego: „Schleiermacher nie zgadzał się [...] z idealistyczną wymową filozofii Kanta oraz jego jeszcze bardziej idealistycznych kontynuatorów"¹³⁶. Nie jest to równoznaczne z powrotem Schleiermachera do filozofii przedkantowskiej, ale oznacza rezygnację z doświadczenia rozumianego po kantowsku, a tym bardziej rezygnację z doświadczenia rozumianego tak, jak pojmował je Pichte. Jak na myśliciela tworzącego w tamtym czasie, sytuacja to niezwykle skomplikowana. Z jednej strony podstawą takiego rozumienia filozofii przez Schleiermachera jest sprzeciw wobec idealistów niemieckich i właśnie ten sprzeciw wiąże go z Kantem, co Windelband charakteryzuje następująco: „[...] wraz z odrzuceniem naukowej poznawalności podstawy świata pozostaje Schleiermacher bliżej Kanta [...].”¹³⁷ Z drugiej strony natomiast trudno zgodzić się z tezą, że nie pozostaje w relacji do idealistów niemieckich. Lehmann podkreśla, że metodą filozofii Schleiermachera jest dialektyka, chociaż stanowi ona modyfikację dia-lektyki Fichtego. „Jego dialektyka [...] — pisze Lehmann o Schle-iermacherze — nie jest właściwie metafizyką, lecz autonomiczną nauką, która metafizykę poprzedza i krytycznie się do niej odnosi”¹³⁸.

Dziś Schleiermachera pamięta się nie z powodu jego sporu z He-glem, mającego źródło w odmiennym rozumieniu religii, które łączy Schleiermachera z Jacobim. Współcześni Schleiermachera postrzegają przede wszystkim jako współtwórcę hermeneutyki, rozumianej jako nauka „o wszelkim rozumieniu językowym"¹³⁹. Akcentując znaczenie tego filozofa dla rozwoju hermeneutyki, Hans-Georg Gadamer zauważa: „Dopiero E. [Friedrich Ernst Daniel — A.J.N.] Schleiermacher (pod wpływem F. Schlegla) uwalnia hermeneutykę, rozumianą jako uniwersalna teoria rozumienia i interpretacji, od wszystkich momentów dogmatycznych i przypadkowych"¹⁴⁰. Źródło hermeneutyki stanowi

rzy nią gardzą. Tłum. J. Prokopiuk. Wstęp M. Potępa. Kraków 1995, s. 73.

¹³⁵    Zob. W. Windelband: Lehrbuchder Geschichte der Phiiosophie..., s. 513—514.

¹³⁶    A. Przylębski: Hermeneutyczny zwrot filozofii. Poznań 2005, s. 60.

¹³⁷    W. Windelband: Lehrbuch der Geschichte der Phiiosophie..., s. 491.

¹³⁸    G. Lehmann: Geschichte der Phiiosophie. Bd. 8..., s. 88.

¹³⁹    A. Bronk: Rozumienie — dzieje —język. Filozoficzna hermeneutyka H.-G. Gada-mera. Lublin 1988, s. 27.

¹⁴⁰    H.-G. Gadamer: Hermeneutyka. Tłum. A. Bronk. W: A. Bronk: Zrozumieć świat współczesny. Lublin 1998, s. 287.