7648594638

Kant a filozofia idealizmu niemieckiego 55

charakter. W tym też tkwi źródło odrębności idealizmu niemieckiego od filozofii samego Kanta. Założeniem idealizmu jest stworzenie systemu z filozofii Kanta. Problematyczność takiego przedsięwzięcia akcentował już Reinhold, a na dwuznaczność rzeczy samej w sobie w filozofii Kanta — o czym była już mowa—jako pierwszy wskazał Jacobi. Jako pojęcie sprzeczne, została ona również odrzucona przez idealistów niemieckich. Jednakże idealizm niemiecki to nie tylko filozofia Fichtego. Należą do niego również, a może przede wszystkim, Friedrich Wilhelm Joseph von Schelling oraz Georg Wilhelm Friedrich Hegel. Te trzy opcje filozoficzne, które są z sobą bardzo istotnie powiązane, Hartmann ujmuje w sposób następujący: „Późnego Fichtego nie można historycznie zrozumieć bez Schellinga, średniego Schellinga — bez romantyków, natomiast późnego — bez Hegla”¹. Jeszcze jedna kwestia jest tu istotna w tym sensie, że rzutuje na relacje, jakie zachodzą między idealistami niemieckimi. Chodzi mianowicie o to, że Hegel poznał filozofię Kanta przez pryzmat interpretacji Fichtego². Hegel jest więc myślicielem, dla którego nie filozofia Kanta, lecz właśnie Fichtego była punktem wyjścia. W odniesieniu zaś do Schellinga oraz późnego Fichtego pamiętać należy, że pozostają oni pod wpływem romantyzmu, i to do tego stopnia, że von Aster nazywa Schellinga „filozofem romantyzmu”³, po czym wskazuje trzy cechy charakteryzujące zwrot od Kanta i Fichtego do romantyzmu. Po pierwsze, moralistyczne traktowanie świata ustępuje traktowaniu estetycznemu; po drugie, zmienia się stosunek do przyrody, która nie jest już tylko środkiem bezwiednie ustanawianym przez ja” jako nie-ja”, lecz przyroda staje się czymś samodzielnie istniejącym: nieświadomym duchem, nieświadomie tworzącą inteligencją (w rezultacie idealizm staje się idealizmem obiektywnym); po trzecie, wszelkie myślenie (mowa, wiara) rozumiane jest jako nieświadome filozofowanie⁴. Idealizm w tej perspektywie zmusza do refleksji nad przyczynami myślenia spekulatywnego odwołującego się do Kanta, a więc filozofa bądź co bądź krytycznego i sceptycznego, je-

N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Idealismus. Berlin—New York 1974, s. 7.

Zob. H. Schnadelbach: Hegel. Wprowadzenie. Tłum. A.J. Noras. Warszawa 2006, s. 29.

E. von Aster: Histońafilozofii. Tłum. J. Szewczyk. Warszawa 1969, s. 370.

Zob. ibidem, s. 370—371; także Z. Kuderowicz: Filozofia nowożytnej Europy. Warszawa 1989, s. 568—585. W innym miejscu von Aster podkreśla odmienność filozofowania Schellinga od Kanta i stwierdza: „Idee i prafenomeny są ogólne i możliwe do zobaczenia i dotyczy to także ich związków. Pokazuje się tu wyraźnie opuszczenie stanowiska nominalistycznego, które od Kartezjusza do Kanta stanowiło samozrozumiałą podstawę filozofowania”. E. von Aster: Geschichte der neueren Erkenntnistheońe (von Descartes bis Hegel). Berlin—Leipzig 1921, s. 607.