7648594654

Kant a filozofia idealizmu niemieckiego 69

nie mógł on zauważyć, że pojęcie przyrody nie mieści się w systemie etycznego idealizmu — a przynajmniej pojęcie przyrody nie mogło tu zyskać takiej samodzielności, jakiej żądał od niego Schelling. Wolność jest, zdaniem Fichtego, pewnikiem, natomiast królestwo przyrody jest tylko pośrednio pewne jako pole działalności wolności. Po drugie, coraz większego znaczenia w systemie Fichtego nabierała wolność. Tym samym wzrastało znaczenie teoretycznej teorii wiedzy, gdyż ogląd intelektualny nie wystarczał do rozumienia bytu, wobec czego należało go rozumieć na podstawie wolności. Trzecim powodem było posądzenie Fichtego o ateizm, znane jako „spór o ateizm”, i w gruncie rzeczy podejrzenie o ateizm odegrało największą rolę w ewolucji myśli Fichtego.

Latem 1798 roku Fichte był współwydawcą czasopisma „Philo-sophisches Journal”, w którym miał zostać opublikowany artykuł autorstwa Friedricha Carla Forberga (1770—1848) pod tytułem Rozwój pojęcia religii (Entwicklung des Begńffs der Religion)⁵'. Wprawdzie tekst Forberga nawiązywał do Fichteańskiego tekstu o Objawieniu, jednak sam Fichte się z nim nie zgadzał (zwłaszcza z rozróżnieniem między religią a wiarą) i napisał tekst zatytułowany O podstawie naszej wiary w boskie rządy światem (Ober den Grund unseres Glau-bens an eine góttliche Weltregierunejj. Ukazanie się numeru czasopisma w dniu 24 października 1798 roku wywołało ogromny sprzeciw i spowodowało nagonkę na Fichtego. Już 8 listopada tegoż roku doprowadzono do konfiskaty zeszytu z powodu ateizmu Fichtego. Wprawdzie władze były przychylne Fichtemu, ale on sam zareagował bardzo zdecydowanie, publikując dwa teksty, a mianowicie ulotkę znaną jako

Apel do publiczności oraz Pismo sądowej obrony przeciwko oskarżeniu o ateizm⁵². To, oczywiście, pogorszyło sytuację Fichtego, który musiał opuścić Jenę i 3 lipca 1799 roku przybył do Berlina, w którym jednak — o czym warto pamiętać — nie było jeszcze uniwersytetu. Zbigniew Kuderowicz, opisując sytuację Fichtego, wysuwa nie do końca usprawiedliwiony zarzut wobec Kanta, gdy stwierdza: „Fichte był osa-

⁵¹    Spór o ateizm to kolejny wielki problem, który nie może być przedmiotem niniejszego studium. Szerzej udział Fichtego w sporze o panteizm opisuje Hans Lindau. Zob. Die Schrijten zu J.G. Fichte’s Atheismus-Streit. Hrsg. von H. Lindau. Munchen 1912. Natomiast początkowe dzieje sporu o panteizm opisują R. Kuliniak, T. Małyszek: Wprowadzenie. W: M. Mendelssohn: Do przyjaciół Lessinga wraz z .Przedmową" Johanna Jacoba Engela. Tłum. R. Kuliniak, T. Małyszek. Kraków 2006, s. 7—59, a zwłaszcza s. 31—34. Zob. także J. Nowotniak: Samowiedzafilozofa..., s. 69—121.

⁵²    Pełny tytuł ulotki brzmiał: J.G. Fichtes Appellation an das Publikum uber die durch ein Kurjurstliches Sachsisches Konfiskationsreskript ihm beigemessenen atheistischen

M

Aufierungen_t natomiast drugiego tekstu — Geńchtliche Verantwortungsschńft gegen die Anklage des Atheismus.