7648594651

Kant a filozofia idealizmu niemieckiego 67

tylko wówczas, gdy jednocześnie świadomość nie jest zorientowana na nie (w refleksji skierowanej na aktywność wytwór zostaje poznany jako wytwór Ja). Zdaniem Fichtego, taka sytuacja panuje właśnie w filozofii, natomiast naturalnej świadomości obca jest refleksja nad aktywnością. Świadomość naturalna nie zna aktywności wyobraźni wytwórczej i dlatego jej wytwory uznaje za samoistne przedmioty. Zdaniem Hart-manna, wyobraźnia wytwórcza jest „maj stersztykiem” Fichteańskiej teorii wiedzy. Uznaje on, że wyobraźnia wytwórcza to najbardziej niejasny jej element, który nieco bardziej szczęśliwie ujął Schelling w Systemie idealizmu transcendentalnego — tu w miejsce „nierefleksyjnej aktywności Ja" pojawiła się formuła „nieświadomej produkcji”⁴⁵. Fich-te od wyobraźni wytwórczej odróżnia wyobraźnię odtwórczą (reprodu-zierende Einbildung), której produktem jest przedstawienie, i w kolejnej części przedstawia dedukcję przedstawienia.

W tym kontekście wyłania się również problem oglądu intelektualnego, gdyż ogląd intelektualny Ja, jako czystej aktywności, w pierwszym kroku teorii wiedzy nie rozwiązuje problemu praktycznej teorii wiedzy. Dla Fichtego zasadą filozofii jest akt pierwotny (czyn). Ale w Drugim wprowadzeniu do Teorii Wiedzy autor uświadamia sobie, że istnieją dwa rodzaje działań (Handhmgen), które występują równolegle w teorii wiedzy, a mianowicie: 1) działanie Ja, które obserwuje filozof, oraz 2) działanie obserwacji filozofa. Pierwsze z nich jest pierwotne, natomiast drugie stanowi przedmiot refleksji⁴⁶. Teoria wiedzy rozpoczyna od aktu uświadomienia sobie tego pierwotnego działania. Punktem wyjścia jest więc działanie filozofa i Fichte utrzymuje, że nie musi przed nim istnieć Ja. Działanie filozofa to wtórne odniesienie do pierwotnego działania (nie jest to akt pojęciowego ujęcia, lecz oglądu), a przecież ogląd nie jest poznaniem. Ujawnia się tu jedna z różnic między Fichtem a Kantem. Kant zastosował pojęcie oglądu intelektualnego do imperatywu kategorycznego, w przekonaniu że świadomość imperatywu kategorycznego nie jest oglądem zmysłowym, lecz oglądem intelektualnym. Natomiast Fichte zastosował to pojęcie do działania, uznając, że samoświadomość działającego Ja nie jest poznaniem pojęciowym, lecz oglądem. Dlatego ustanowienie Ja nie może odbyć się bez ustanowienia nie-Ja; podmiot wszak nie może działać bez przedmiotu, to znaczy byt Ja jest możliwy tylko dzięki temu, że razem z nim powstaje nie-Ja, do którego odnosi się działanie Ja. Toteż pierwsza za-

⁴⁵    Zob. N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen IdeaUsmus. s. 59.

⁴⁶    Zob. J.G. Fichte: Drugie wprowadzenie do Teorii Wiedzy dla czytelników, którzy mają już system filozoficzny. Tłum. J. Carewicz. W: J.G. Fichte: Teoria Wiedzy. Wybór pism..., s. 501.