page0348

344

staje na pierwszy rzut oka przed myślą celową jako coś nie-swojskiego i zewnętrznego; lecz jak cel nie byłby celem, gdyby jako pan i mistrz nie szukał i nie znajdował w zjawisku swego istnienia, tak znów jest stroną świetlaną przyczyny sprawczej, że w miejsce pędu ślepego przechodzi w służbę myśli, otrzymuje kierunek od ducha. Byłoby to samodzielnością fałszywą, gdyby rzeczy chciały być czemś bez celu. Takie usiłowanie pociągnęłoby za sobą śmierć w dziedzinie bytów organicznych«. Rzecz zaś jasna, iż tam, gdzie istnieje rzecz celowo urządzona, musi być także inna przyczyna, ta mianowicie, która celowi dała początek. Co jest tą przyczyną odnośnie do organizmów, pomówimy przy zagadnieniu o genezie życia.

4) A nie tylko wyjaśnienie wyłącznie mechanistyczne procesów biologicznych zasługuje, jako niezgodne z prawdą, na odrzucenie, lecz i przesadnie witalistyczne; a chociaż witalizm taki ma być antytezą mechanizmu, jest on w gruncie rzeczy tylko zakapturzonym mechanizmem. Przypisywanie bowiem zjawisk życia jakiejś nieznanej materyalnej sile życiowej, jak tego żąda witalizm przesadny, nie jest przecież niczem innem, tylko mechanizowaniem tychże zjawisk, z tym dodatkiem, że owej sile przypisuje się świadomość nadzwyczajną używania cech morfologicznych świata zwierzęcego i roślinnego. Przeciwko takiej sile nie bez słuszności powołują się mechaniści na zasadę zachowania energii, oraz na tę okoliczność, że skoro przy rozkładzie ciał żadna ich cząstka się nie unicestwia, to nie może niknąć i siła, w owych cząstkach tkwiąca. Jeżeli zaś owej życiowej siły materyalnej nie chce się uduchowiać i przypisywać jej rozumu nader przenikliwego, to rozmaite formy »siły życiowej« są tylko tyluż wyrazami bez znaczenia realnego dla nauki, i żywo przypominają słynne archeusze Van Helmonta.

§ 55. Uzasadnienie witalizmu umiarkowanego.

Za wiele faktów przemawia na korzyść autonomii zjawisk życiowych, iżby je było można podporządkować pod zwykłe prawa mechaniki. Musimy jednak poprzestać tylko na niektórych szczegółach.

1) Nie będziemy powracali do tego. cośmy już powiedzieli o składzie i przeznaczeniu fizyologicznem części poszczegól-

http://rcin.org.pl