page0372

364

Sfragistyka polska

siedzące zaś zaczynają się w XIII, a ustają z końcem panowania Władysława Warneńczyka, wznowione znowu za Jana Kazimierza w tejże samej formie, używane były za Augusta III i Stanisława Augusta. Odzież męzka na pieczęciach dawnych składa się z krótkiej po kolana sukni, z obcisłemi rękawami, nad biodrami przepasanej, którą okrywa płaszcz na ramieniu, łub pod szyją spięty, często miejsce płaszcza zastępuje pancerz lub kaftan bez rękawów, niekiedy zaś kolczuga pokrywa całą figurę, lub też z pod sukni i kaftana tułów odziewającego widać kolczugę na rękach i nogach. Figury żeńskie odziewa suknia długa z obszernemi równie jak u męzkich rękawami, na niej płaszcz zwykle dłuższy, spięty na ramionach, albo okrywający całą figurę, niekiedy i głowę razem. Głowę królewską lub książęcą na pieczęciach zwykle nakrywa korona, mitra albo hełm; byw'ają jednak niczem nienakryte głowy, tak konno jak i na tronach przedstawianych książąt. Kształty koron na pieczęciach są nadzwyczaj różnorodne, i tak: korona królow ej Ryxy ma wązki łubek, na którym sterczą trzy wązkie ząbki kulkami zakończone; na pieczęci Grzymisławy widzimy ją z zao-krąglonemi zębami, a razem u góry nieco rozgiętą. Kazimierz ksi«żę kujawski na pieczęci z r. 1333 ma hełm w^r koronę zakończony, z trójlistnemi ozdobami. W późniejszych czasach, zaczynając od Przemysława króla, widzimy korony z trójlistnemi zębami na zewnątrz nieco wygiętemi, a łubek kamieniami drogie-mi ozdobiony. W takim kształcie pow tarzają się następnie korony z małemi różnicami pod względem ozdób i rozmiarów stosunkowych, dochodząc za Jagiellonów do większej wysokości wszystkie zaś są bez obłąków, które pierwszy raz widzimy na pieczęci Jana Alberta, a odtąd już następne korony są z obłąkami i krzyżykiem u góry, w^r miejscu gdzie też obłąki z sobą się łączą. Mitry czyli czapki książęce łukiem przez wierzch przejęte, znajdują się na pieczęciach książęcych z XIII i XIV wieku. Hełmy zaokrąglone stożkowate szyszakami zwane, a później skopkowate i misiurki z kolczugą połączone, widzimy na pieczęciach z XII i XIII wieku, na głowach osób stojących i jezdnych. Co do bereł, na pieczęci Ryxy berło ma przy w ierzchołku trzy krótkie gałązki kulkami zakończone, Grzymislawy ozdobione jest listkami w liliją ułożonemi, a ten ostatni kształt berła ciągle się juz później powtarza z małemi odmianami, aż do Jagiellonów, których berła ozdobione są w' listki gotyckiego kroju. Kiedy prawa ręka siedzącej na tronie osoby trzyma berło, w lewej bywa zwykłe jabłko monarsze z krzyżykiem na wierzchu, i takie widzimy na pieczęciach majestatowych, zacząwszy od króla Przemysława aż do najpóźniejszych lat z przerwą wyżej w zmiankowaną, w^r której majestatowe pieczęcie nie były w używaniu. Wacław Czeski na jednej ze swych pieczęci ma w jednej ręce miecz, drugą trzyma na piersiach. Na Szląskich pieczęciach podobnież lewa ręka na piersiach, w prawej berło gałązkowate. Witold wielki książę litewski, z berłem w prawej ręce, w lewej trzyma tarczę herbową. W ogólności jabłko monarsze kładziono tylko w królewskie ręce. Tarcze na ramionach lub w ręku zbrojnych figur pieszych i jezdnych, albo obok tychże czasem po dwie i więcej; a nawet w kobiecych rękach znajdują się na pieczęciach. Pod względem okroju bywają tarcze na dawniejszych pieczęciach u góry zaokrąglone, po bokach klinowato zwężone, na późniejszych u góry poziomą liniją ucięte, są także sercowate u dołu poziomo ucięte, jak to widzimy na niektórych pieczęciach książąt mazowieckich i litewskich, za Jagiellonów na królewskich pieczęciach tarcze są u dołu zaokrąglone, czasem z jednego lub z obudwu boków wykrojone, a późniejsze w rozmaity sposób ozdobnie na około wycinane i zawijane. Umieszczanie godeł czyli herbów na pieczęciach sięga bardzo odległych czasów. Według zda-