page0405

403

CZYŚCI DUSZY A WŁADZE.

Ale podnoszono zarzut, że Platon nigdy trzech części duszy nie nazywa władzami ani za takie uważał, a stąd pierwsze są pra-wdziwemi częściami, które obok siebie istnieją w psycho - fizycznej całości i dopiero wyrabiają sobie władze, gdy wchodzą w jakiś stosunek bierny lub czynny z otoczeniem swojem ¹). Wynika z takiego tłumaczenia, że istotnej jedności psychicznej Platon nie przyjmował a tylko częśc najwyższą duszy poczytywał za nieśmiertelną, niższe zaś odsądzał od tego przywileju lub nawet dwie dusze albo trzy umieszczał w ciele, jedną boską, inne materyalne i znikome²). Platon jednak tego nigdzie stanowczo nie twierdzi. Widzieliśmy, że »dusza śmiertelna* jest przenośnią a jeżeli na Ze llerze wielkie robi wrażenie nazwa »części*, wolno przypomnieć, że terminologia Platona nieustalona i według potrzeb chwili rzecz najrozmaiciej określa ³). Mówi o częściach duszy, ale także o kształtach, rodzajach, naturach i t. d. Każdy z tych wyrazów, jak wykazałem, ma kilkanaście znaczeń. Gdyby napisał wykład systematyczny, byłby posługiwał się, jak Arystoteles, pewnemi wyrazami, byłby n. p. części nazywał zawsze władzami. Ale tylko raz jeden to uczynił

¹)    Tak S i e b e c k przedstawia rzecz w Gesch. der Psych. I. 20?.

²)    Juz starożytni tak rozumieli Platona, jak świadczy Al kin o os; »Że dusze rozumne są nieśmiertelne, wedle tego męża, wolno twierdzić z pewnością; czy także nierozumne, o tem się powątpiewa « Sam uważa znikomość części bezrozumnych za prawdopodobną i t. d. kończy wszakże ciekawą uwagą, że dusze bogów także mają trzy władze (0'jvajj.si;) poznawania (Yvuxrcixóv), zdążania (0pjj.7jTiy.0v), przyswajania (oty.ei-WTty.óv) i że dusze ludzkie przed upadkiem lak samo były wyposażone. Ale po wcieleniu się pozostało w nich tylko poznawanie, a zdążanie i przyswajanie zamieniły się w zapędliwość (ftujiostS^) i pożądliwość /iłjn$u[iTjTiy,óv). Zobacz jego I u t r o d. c. 25 (Opp. Piat. ed. Teub. VI. p 178). Z tych słów wynika, że Alkinoos nie widział sprzeczności pomiędzy władzami a pojedyńczością duszy, oraz że »części*, jej uważał za władze, funkcjonujące po wcieleniu sposobem odmiennym. K. Fr Hermann w uczonej rozprawie , de partibus animae immortalibus sec. Platonem. Góttingen i85o dochodzi do wniosku, że Platon tylko cześć rozumną duszy miał za nieśmiertelną, a tem obalamucił wielu późniejszych filologów, nie odróżniających władzy pierwotnej od pewnych doczesnych jej funkcyi, wynikających z przebywania w ciele,

³)    Z e 11 e r, Philos. der Griech. LI. 1. 845 4'^e wyd.): »Platou te trzy siły nie tylko uważa za różne formy działania, lecz rzeczywiście za różne części duszy, którym nawet w przestrzeni rozdzielone od siebie wyznacza siedziby , t. d.« Jednakże o częściach mówi tylko w Rzeczypospolitej, porównywając je z klasami społecznemi miasta, które mają każda inne zadanie do spełnienia. Ale nawet w owem dziele częściej używa wyrazów »rodzaje* lub »kształty«, przy których nikt nie myśl’ o rozdzieleniu w przestrzeni.

http://rcin.org.pl

26*