page0469

POGRANICZE WSCHODNIE

nich kształtuje się pod znacznym wpływem białoruskiego modelu nazwiska szlacheckiego (patronimicznego) na -icz, -owicz // -ewicz. Wiadomo, że ten właśnie model spowodował zamianę dawnego polskiego -c na -cz w patronimicznych derywatach na -ic, -owić // -ewic (typ Staszic, Szymonowie). W XVI w. w województwie podlaskim patronimi-czny typ nazwiska z suf. -ic(z), -owic(z) // -ewic(z) był spotykany najczęściej. Nazwiska odmiejscowe na -ski zajmowały drugą z kolei pozycję pod względem częstości (np. Chechlowski), częste też były derywaty na -ko, -ew // -ow, -ik//-yk. W XVI w. najczęstszymi imionami męskimi na południowej Białostocczyźnie były: fan, Mateusz II Maciej, Stanisław, Jakub, Mikołaj, Piotr, Andrzej, Paweł, Marcin, Wojciech; tylko katolicy nosili tam imiona Krzysztof, Walenty, Rafał, Bernard, Baltazar, Zygmunt, Dominik, Franciszek, Gaweł (Tichoniuk 1988).

Na obszarze dzisiejszej Białorusi zachodniej polonizowanie się białoruskiego mieszczaństwa nasiliło się na przełomie XVII i XVIII w. Schemat tego procesu przebiegał następująco: model: białoruskie imię + białoruskie nazwisko został zastąpiony modelem: imię polskie + nazwisko białoruskie zaadaptowane do polskiego systemu fonetycznego i morfologicznego, np. Jan Nałiwajko. Podobnie przebiegała polonizacja wielu nazwisk litewskich, np. Rymsza, Dowiat.

Imiona i nazwiska polskie i spolonizowane funkcjonowały do II wojny światowej, powojenne losy imiennictwa polskiego na dawnych kresach związane są natomiast z rusyfikacyjną polityką ZSRR i częstym przekształcaniem nazwisk polskich według wzorca rosyjskiego, ukraińskiego, białoruskiego lub litewskiego, np. Dębowski — Dubowskij, Krzycki — Kryc'kyj, Ostrowski—Astrauskas. Zmianom ulegał też zestaw typowych, najpopularniejszych imion oraz utworzonych od nich hipokorystyków, np. Masza od Maria.

BIBLIOGRAFIA (WYBÓR)

Biolik M., 1987, Hydronimia dorzecza Pregoły z terenu Polski, Olsztyn.

B i o 1 i k M., 1989, Zufliisse zur Ostsee zwischen unterer Weichsel und Pregel (Nazwy wodne dopływów Bałtyku między dolną Wisłą a Pregołą), Hydronymia Europaea 5, Stuttgart.

Czopek B., 1988, Nazwy miejscowe dawnej ziemi chełmskiej i bełskiej (w granicach dzisiejszego państwa polskiego), Wrocław.

Falk K.-O., 1941, Wody wigierskie i huciariskie. Studium toponomastyczne, 1.1 Uppsala, t. II Lund.

Halicka I., 1976, Nazwy miejscowe środkowej i zachodniej Białostocczyzny (dzierżawcze, patronimiczne i rodzinne), Warszawa.

465