page0497

489

Skandynawia

mil kwadrat. Chociaż w stosunku do kraju górskiego, nazywa się krajem vo-wnin, nigdy jednak nie tworzy kraju napływowego, lecz wszędzie podstawę równin i pagórków stanowi twarda skała, i tylko od pokrywającej ją warstwy ziemi roślinnej zależy, czy się pojawia tu lub owdzie naga i łysa, albo też trawą i zbożem lub lasami pokryta. Pod względem geognostycznym półwysep skandynawski tę ma własność, że góry jego mianowicie utworzone są z gnejssu i miki, rzadziej zaś z porfiru, syenitu, granitu i wapienia; natomiast nie znają tu wcale kamieni wulkanicznych, a warstwy oddzielne kryjące wr sobie skamieniałości są rzadkie nawet w kraju płaskim. To tez jest przyczną nieżyzności gruntu półwyspu, powstałego szczególniej z zwietrzałych kamiennych nasypów, jak również i to, że zupełny tam brak soli, a węgle kamienne znajdują się tylko w małej ilości na" południowym cyplu, kiedy tymczasem gdzie indziej obfituje w srebro, miedź a mianowicie w żelazo. Co do podziału gruntu pomiędzy oba królestwa Skandynawii, to zębate szczyty górna północy, a zatem góry lapońskie i Kiole, tworzą także przedział pomiędzy Szwecyią i Norwegiją; a przeciwnie na południe leżą zupełnie na stronie norwegskiej. zaś granica Szwecyi przechodzi w poprzek przez wschodnie wyskoki gór. Tym sposobem Szwecyja obejmuje całą nizinę na wschodniej stronie półwyspu, na północy cały wschodni stok gór, a na południu ich wschodnie wyskoki, podczas gdy Norwegiją składa się z całego zachodniego i południowego odpadku gór i na południu zajmuje całą powierzchnią wierzchołkową i wyższe części odpadku wschodniego. Klimat półwyspu Skandynawskiego, z powodu położenia nad morzem, na zachodniej stronie lądu stałego, jest zresztą, łagodniejszy jak w okolicach wschodnich pod taż samą szerokością. Równie wielka różnica przedstawia się w pojedynczych częściach Skandynawskiego półwyspu, o ile one więcej lub mniej na północ lub południe, albo też na wschód lub zachód gór są posunięte. Podczas bowiem gdy zachodnia strona półwyspu, z powodu panujących tam wilgotnych i ciepłych wiatrów, oraz z powodu przypływów morskich, ma pod każdym względem klimat morski, t. j. bardzo wilgotny, oraz stosunkowo łagodne zimy i chłodne lata, to klimat strony wschodniej zbliża się więcej do klimatu stałego lądu Rossyi, i przy większych w ogóle posuchach miewa gorące lata, a mroźne zimy. lin bardziej ku północy, tern lato stosunkowo krótsze, aż nakoniec z tej strony bieguna polarnego, wiosny, lata i jesieni, jest razem 56 dni. Podobna jak pod względem ciepła i zimna różnica, ma także miejsce i pod względem stanu powietrza; gdy bowiem na zachodniej stronie półwyspu napędzane przez wiatr zachodni od strony morza mnóstwo chmur, oswabadzając się z ciężaru na wysokich ■ górach, sprawia, że tamtejsza okolica jest najbardziej dżdżysta w całej Europie, to na stronie wschodniej pada zaledwie czwarta część takich deszczów i to głównie latem, kiedy przeciwnie na stronie zachodniej, prawie wszystkie pory roku są dżdżyste. Granica wiecznego śniegu w górach, według swojego bardziej południowego lub bardziej północnego położenia, ma rozmaitą wysokość. Na stronie wschodniej granica śniegów, z powodu większego upału w lecie, w ogóle znajduje się nieco wyżej jak na stronie zachodniej gór, gdzie chłodne lata nie tak dopomagają do topnienia śr >egu. Mało krajów jest tak dobrze nawodnionych, jak półwysep Skandynawski, przyczyną tej obfitości wód są góry, obfita wilgotność powietrza, północne położenie i rozległy grunt lesisty. Mimo to rzeki Skandynawii niebardzo sa do spławu zdatne, raz dla tego, że mało się łączą z wielkiemi rzekami, a powlure dla tego, iż mają skaliste łożyska, co jednak sprawia, że Skandynawija posiada wiele malowniczych wodospadów. Cała strona wschodnia półwyspu poprze-