page0567

559

Skrzela — Skrzetnski

szenie się zwierząt oddychających skrzelnmi, następuje tym sposobem, że u zwierząt tych po wyjęciu ich z wody, skrzele szybko wysychają a przez to przerywa się krwiobieg. Dla tego tez ryby prędzej umierają mając otwór skrzelowy zamknięty niź otwarty: dla tego śledzie w kilka minut po wyjęciu z morza żyć przestają, gdy węgorze godziny całe na lądzie utrzymują się przy życiu. Najdłużej te ryby bez wody wytrzymać mogą, które posiadają szczególne zbiorniki wody służącej do zwilżania skrzeli, tak np. Anabas może do sześciu dni czasem przetrwać po opuszczeniu wody.

Skrzetnski (Rafał), Hofhalter, drukarz i wydawca, szlachcic polski, herbu Jastrzębiec, który przeniósłszy się do Wiednia w r. 1555 założył wielką drukarnię na Hofie i ztąd przybrał niemieckie nazwisko Hofhalter, ukrywając prawdziwe polskie Skrzetuski, bezwątpienia, jak utrzymuje Ossoliński ( Wiad. hist. kryt. IV, str. 436), że było skazą kacerstwa podejrzane. Cóżkolwiek bądź, Skizetuski zaczął bardzo czynnie wydawać liczne dzieła uczone i pierwszy drukował książki hebrajskie w Wiedniu, na co otrzymał przywilej trzechletni od panującego arcyksięcia w r. 1556, do innych zaś dzieł na lat dziesięć rozciągniony. Drukował potem w kollegijum jezuickiem i kazania Weidnera, w synagodze pragskiej miewane, wyszłe z pod jego prassy, textem hebrajskim 1560 r. Aczkolwiek w Wiedniu udawał się katolika, jednakże ponieważ zostawał w tajemnem z róźnowiercami porozumieniu, którzy sobie pisma nawzajem przez jego ręce przesyłali, gdy wyszła z czasem na wierzch jego obłuda, schronić się musiał do Debreczyna, gdzie wziął na siebie wydanie pierwszego tłomaczenia biblii na węgierskie, przez Piotra Horschi i Jahasza Meliusa wykonanego, kióre doprowadził do skutku z wytwornością szczególną. Dzieło dziwnej teraz w biblijografii rzadkości. W r. 1567 król Jan wezwał go do Karlsburga, gdzie pierwszą tam drukarnią założył i w niej wiele książek wydał, mianowicie teologicznych. Oprócz drukarni w Debreczynie, miał i po innych miejscach w Węgrzech mniejsze tego rodzaju zakłady. Umarł nagle śmiercią straszliwą w r. 1568.    F. Al. S.

SkrZCtUSki (Kajetan Józef), historyk, urodził się na Rusi Czerwonej 1743 r., nauki kończył u pijarów w Podolińcu i tam w r 1761 oblókł suknię tego zgromadzenia, w którein następnie był przez kilka lat professorem klass niższych w Złoczowie i Warszawie. W r. 1777 wyjechawszy za granicę, zwiedził tamże sławniejsze akademije, za powrotem do kraju został mianowany professorem historyi, nauki moralnej i prawa w korpusie kadetów w Warszawie. Obowiązek ten przez niemały czas chlubnie sprawował, wolne zaś chwile od powinności swoich, pisaniu ksiąg lub tłomaczeniu obcych na ojczysty język poświęcał. Z rady przyjaciół opuścił zatrudnienia nauczycielskie i w roku 1787 został proboszczem w Wielkim Książu, gdzie umarł w r. 1806. Wydał z druku: 1) Prawidła początkowe nauki obyczajowej (Warszawa, 1793, w 8-ce), później wielokrotnie przedrukowane w r. 1803 i 1805 i t. d. 2) Historyja polityczna dla szlachetnej młodzi (tamże, 1773, tomów 2, w 8-ce), w pierwszym od str. 82 umieszczona jest historyja polska z uwagami do niej po-lityczncmi, oba tomy po trzy zawierają części, z których pierwsza podaje w krótkości historyja każdego narodu, a osobno druga część zawiera uwagi nad przyczyną pomyślności, klęsk, wzrostu lub upadku każdego narodu z osobna: w części zaś trzeciej są żywoty znakomitych mężów, tak starożytności jako i nowożytnych. Autor jasnym wykładem, czystą polszczyzną i wyborem czynów znakomitych, dzieło swoje bardzo wziętem uczynił. 3) Historyja polityczna królestwa Francnzkiego (tamże, 1780    2 tomy). Podobnież wykład