page0596

588

Rydzyna — Ryga

Rydzyna, po niemiecku Reisen, dawniej w województwie Poznańskiem, ziemi Wachowskiej, obecnie w wielkiem księztwie Poznańskiem, powiecie Wachowskim, niedaleko granicy szląskiej, w pięknej dolinie położone miasto, w XVI wieku, do imienia Rydzyńskich, herbu Wierzbna, nalegało; przodkowie domu tego Comites de Wzrbna, przybywszy z Czech około roku 1400, osiedli w Wielkiej Polsce i założyli Rydzynę, a potem od niej Rydzyńskimi zw ać się zaczęli. Oni to wznieśli zamek i kościół parafijalny świętego Stanisława, gdzie się ich groby znajdują. Erekcyja jego znajduje się obiatowaną w księgach konsystorskich pod dniem 9 Sierpnia 1548 r. Gdy później Rydzyna przechodząc przez ręce Ciświckich, Leszczyńskich dostała się nareszcie książętom Suł owskim, książę August Sułkowski, ówczesny dziedzic Rydzyny, oddał tutejszy kościół parafijalny ks. pijarom, sprowadzonym z Warszawy, którzy niebawem szkoły swoje w miasteczku otworzyli. Dzisiejszy kościół Rydzyński wystawił z palonej cegły w miejsce dawnego z XV wieku, wspomniony August Sułkowski, wojewoda poznański. Rydzyna w roku 1551 od Zygmunta Augusta prawem magdeburgskp=jm nadana, najwięcej Niemców' między mieszkańcami swymi liczyła. Król Jan Kazimierz, przywilej miejski roku 1665 potwierdził. Leszczyńscy wybudowali tu zamek W kształcie litery L., ale gmach ten wraz z miastem od wojsk sprzymierzonych stronę Augusta II popierających, r. 1707 spalony został. Tenże król roku 1714, bawiąc tu 5 tygodni na radzie senatu tu zwołanej, odprawił posła hana tatarskiego. Tu kniaź Dołgo-rukij roku 1718 w imieniu Piotra Wielkiego domagał się przy wiedzenia do skutku umowy jego z Gdańszczanami; tu w tymże samym czasie król uroczyste dawał z tronu posłuchanie posłowi tureckiemu. Roku 1736 król Stanisław" Leszczyński, opuszczając Polskę na zaw^rsze, sprzedał Rydzynę Alexan. Józefowi hrabiemu Sułkowskiemu, który spalony zamek w czworogran odbudował i fossami otoczył. On też wiele innych wzniósł budowli na około; ogrody i wspaniałe cieplarnie winny mu swój początek. Syn jego książę August, będąc wojewodą gnieźnieńskim, razem z bracią: Alexandrem starostą Odola-nowskim, Franciszkiem i Antonim generałami wojsk rzeczypospolitej, za pozwoleniem sejmu roku 1775 dobra rydzyńskie w*ordynacyją zamienili. Tenże-sam August Sułkowski, odbudowując na nowo spalony zamek, ozdobił go w guście francuzkim, wielką w nim salę przez dwa pietra wysoką urządził i w półkole wielkie oficyny powznosił. Jest tu i kościół protestancki. Miasto to w XVI wieku zupełnie polskie, dziś ani jednej rodziny polskiej nie ma. Ludność ogólna w 1837 r. wynosiła 1,329 głów. Jest tu poczta konna, odległość od Wschowy inil 3¹/₂ od Poznania mil liy₂.    .    C. B.

Ryga, miasto gubernijalne gubernii estlandzkiej, leży na prawym brzegu rzeki Dżwiny, o mil dwie od jej ujścia, w odległości wiorst 567 od Petersburga, port, twierdza pierwszego rzędu, miasto bardzo handlowe i przemysłowe. Rygę założył roku 1196, drugi biskup inflancki Bartold. Wiat kilka zburzyli ją Liwowie, wkrótce odnowiona znowu przez następcę Bartolda, imieniem Alberta. który roku 120C opasał miasto wałem murowanym z basztami; miasto było zbudowane w tern miejscu, gdzie od Dżwiny odłącza się ramię Rygę, dzisiaj zasypane. Niedługo po swern założeniu, Ryga stała się rezydencyją-biskupów inflanckich. Albert biskup koło r. 1228 ujście Dżwiny do morza wystawieniem twierdzy Dunamiinde zawarow'ał. W XIII wieku weszła Ryga do ligi miast hanzeatyckich, biła monetę z herbem miasta i w ogólności zyskała wiele praw i przywilejów. Około tegoż czasu wynikły długie wojny arcybiskupów Rygi z Krzyżakami inflanckimi; roku 1327 zaszły kłótnie między