page0742

734    Smotrycki

♦rycki do Carogrodn, był w Ziemi Świętej i w Jerozolimie bawił rok cały. Ztamtąd ndał się do Rzymu i w r. 16535 został unitą, a po niejakim czasie objawił to jawnie w pismach, które drukiem ogłosił, do czego nienajszlachetniejsze pobudki go skłoniły. Miał on zdawna oko na bogate opactwo Dermańskie, a książę Alexander Zasławski obiecał mu je, jeżeli tylko zostanie unitą. Otrzymawszy takowe stał się również tak gorliwym popieraczem unii, jak przedtem był głównym jej nieprzyjacielem. Wystąpił zaraz przeciwko poprzedniemu swemu wyznaniu w piśmie Apologija i wielu innych za jednością Kościołów wydanych. Apologija ta wiele mu narobiła kłopotu. Na soborze kijowskim 1627 r., przez Joba Boreckiego, metropolitę kijowskiego, źle był przyjętym i obłożonym klątwą, zkąd wydostawszy się do Polski, drukował dużo jeszcze dzieł z ogniem i zaciętością. W r. 1629 oddał na piśmie posłuszeństwo swoje stolicy rzymskiej, która nietylko przez breve swoje zasługi pochwaliła, ale też do utrzymania się przy archimandryctwach dermańskiem i wileńskiem wpływem swoim dopomogła. Wreszcie mianowała go arcybiskupem hieropolitańskim. Od tego czasu pracował Smotrycki nieustannie, wydając raz po raz pisma polemiczne, w językach łacińskim, polskim i ruskim, wzbogaciwszy piśmiennictwo polskie w dzieła historyczne, teologiczne i krytyczne, które są dzisiaj wszystkie rzadkiemi dokumentami przeszłości. Ostatnie lat cztery przeżył w Dermaniu i tam umarł 17 Grudnia 1633 r. Byłto niewątpliwie bardzo uczony człowiek, posiadał stopnie akademickie, a nawet był doktorem medycyny, lecz niestały w zdaniach, kłótliwy nadzwyczaj i niespokojnego charakteru. On pierwszy z Rusinów napisał Grammatykę grecką po łacinie i za granicą ją wydał, i słowiańską ułożył, która w dwu odległych krańcach Słowiańszczyzny, w Moskwie i Dalmacyi będąc używaną, szeroko imię Smotryckiego rozsławiła. Pomiędzy licznemi dziełami jego wyliczamy ważniejsze: 1) Trenos albo lament jedynej świętej powszechnej apostolskiej wschodniej cerkwi przez Teofila Orthologa (Wilno, 1610, w 4-ce, toż samo po słowiańsku, tamże i t. d.). Odpisali mu na to dzieło Piotr Skarga (ob.) i Elijasz Morochowski (ob.). Smotrycki im odpowiedział: 2) Weryfikacyja niewinności i omylnych po wszystkiej Litwie i Białej Rusi rozsianych, żywot i uczciwe cnoty cnego Narodu Ruskiego o upad przyprawić zrządzonych nowin (tamże, b. r.), po dwakrot przedrukowane, gdy przeciw temu wyszły: Pi'óba weryfikacyi !Symonowicza (1621). Nato Smotrycki ogłosił: 3) Obroną\ weryfikacyi od obrazy majestatu Króla J. Miłości czystej (Wilno, 1621).. Na to znowu bazylijanie unici odpisali: Examen obrony (1621) i t. d. 4) Elen-chus pism uszczypliwych przez zakonnik! zgromadzenia wileńskiego (tamże, 1622). Na to odpisał Sielawa (ob.), dziełkiem Antelenchus (1622); 5) Pro— testacyja przeciwko soborowi w r. 1628 (Lwów, 1628); 6) Apologija pere— grynacyi do krajów wschodnich (Dermań, 1628), która liczne wywołała przeciwko niej pisma. Jako dodatek do powyższego dzieła ogłosił następnie 7) Consideraticie albo uważanie sześciu różnic między cerkwią i zachodnią (tamże, 1629); 8) Paraenesis albo napominanie uczynione do narodu ruskiego (Kraków, 1629), toż dzieło po rusku: 9) Exetesis albo expostulatia (Dermań, 1629); 10) Apokrisis albo odpowiedź na książkę o synodzie brzeskim, przez Ghristophora Philaleta b. r., toż po rusku 11) Prawilnaja Syn— tagma, czyli Grammatyka języka słowiańskiego (Jewie, 1619), wielokrotnie w rozmaitych miejscach przediukowana, ostatnio w Rymniku na Wołoszczy-znie 1755; 12); Jnstitutiones linguae graecae libri II (Kolonija, 1615), i wiele innych.    F. M. S.