page0836

828    Saladyn — Salamandra

wiedliwość. Pozostawił 17 synów i 1 córkę; był on założy ciem dynastyi Apibidów.

Salamanca, W Rzymian Salamantica, stolica prowincyi w Hiszpanii (rozległej na 265 mil kwadratowych i liczącej 240,000 mieszkańców), nad rz. Tormes, przez którą po za miastem prowadzi most o 27 arkadach przez Rzymian zbudowany, ma ciasne i brudne ulice, acz jeden z najpyszniejszych rynków czyli placów w Hiszpanii. Jest siedzibą arcybiskupa i liczy dziś tylko 8,000 mieszkańców, wraz z okolicą 13,000, a z okręgiem juryzdykcyjnym 30,000. Pomiędzy mnóstwem kościołów, zdobnych w piękne obrazy i rzeźby odznacza się wspaniały tum czyli katedra w stylu gotyckim w r. 1513—1734 wzniesiona, posiadająca między innemi słynny krzyż bojowy Cyda (crucijixo de las batallas). Dalej, pyszne kollegium po-Jezuiekie zbudowane w r. 1614 i gmachy uniwersyteckie. Uniwersytet zołożył w XIII stuleciu król Leonu Alfons IX, współubiegająe się o to z Alfonsem VIII królem Kastylii który w r. 1209 otworzył szkołę główną w Palencyi, a które to obie szkoły połączył w Salamance r. 1239 Ferdynand III, dziedzic Leonu i Kastylii. Rozkwit uniwersytetu przypada na wiek XVI, w którym to czasie i samo miasto liczyło 50,000 ludności; odtąd oboje stopniowo dążyli ku upadkowi. Dziś uniwersytet ten liczy zaledwie 300 uczniów. W dniu 22 Lipca roku 1812 zaszła pod miastem walna bitwa między Francuzami pod wodzą Mar-mont’a i Anglikami; ci ostatni zostali zwycięzcami, a Francuzi cofnęli się do Burgos.

Salamandra, zwierzę należące do gromady płazów (amphibia), rzędu skrzeków czyli żabowatych (batrachu), podrzędu ogonowych (caudata). Salamandry mają ciało przedłużone, zakończono ogonem długim; cztery nogi, z których każda opatrzona palcami wolnemi, pozbawionemi pazurów; ucho ukryte pod mięśniami bez bębenka, głowę spłaszczoną; szczęki uzbrojone liczne-mi drobnemi zębami, których dwa szeregi wzdłuż idące znajdują się na podniebieniu. W stanie dojrzałym salamandry oddychają płucami, w młodości zaś, w stanie kijanek, skrzelami. Dzielą je na salamandry lądowe i wodne czyli trytony; główną różnicę miedzy niemi stanowi ogon, który u lądowych jest okrągły, u wodnych zaś z boków spłaszczony, płetwowaty. Skóra Salamandry lądowej sączy płyn lepki, odrażającej woni, lecz nie trujący, który służy do odstręczania nieprzyjaciół. Jemu to przypisać należy, że zwierzę rzucone na węgle rozżarzone, przez czas niejaki pozostaje nietknięte, co dało powód do upowszechnienia się mniemaniu, jakoby salamandry opierały się działaniu ognia; doświadczenie jednak uczy. że oddzielanie się płynu ocalającego w ogniu wk.ótce ustaje i ciało zwierzęcia ulega niszczącemu działaniu. Są to zwierzęta drobne, bojażliwe; lądowe przebywają w miejscach wilgotnych lub kamienistych; żywią się owndami, robakami i mięczakami. W stanie kijanki salamandry lądowe przebywają w wodzie, wodne zaś prawie całe życie w niej przepędzają i mogączas niejaki pozostawać zewnątrz wody. Części utracone, jak ogon, nogi, odrastają im ze wszystkiemi kościami, mięśniami, naczyniami i nerwami do składu ich wchjdząf emi. Salamandra pospolita (Salamandra commimis) znajduje się w południowej Europie ciało jej długie na 6—8 cali, jest koloru ciemnego, z plamami okrągłemi źółtemi; gruczoły oddzielające płyn lepki mają ujścia po bokach ciała. Scheuchzer odkryte kości w łupkach Oemingeńskich poczytał za szczątki człowieka, którego nazwał Homo di,luvh lestis w^r rozprawie ogłoszonej r. 1726; Jan Gesner pierwszy powstał przeciw temu mniemaniu; Jerzy Cuvier zaś dowiódł, że kości te należą do gatunku Sa-