page0874

866

Sałamacha — Sałata

Sałamacha, potrawa u ludn na Rusi, o której kronikarz Gwagnin wspomina, papka z mąki, rodzaj prażuchy kleistej, omaszczonej mlekiem, serwatką alba słoniną.

Sałanta, mała rzeczka na Zmujdzi, uchodzi do rzeki Minii z lewej strony.

Sałailty (w języku litewskim Salantaj), miasteczko handlowe na Zmuj— dzi, na wysokim brzegu rzeki Sałanty zbudowane, dawne dziedzictwo możnej rodziny Górskich. We dworze pobliskim znajduje się szacowne do historyi prowincyi archiwum, oraz biblioteka w dawne dzieła opatrzona i zbiór numizmatów krajowych, zebrany staraniem dwóch dziedziców Górskich, starosty i kasztelana źmujdzkich. Kościół farny zaszczycony tytułem probostwa fundowany był w r. 1630 przez Mikołaja Passamowskiego z pomocą Stanisława Wojny_y którego tu grobowiec się znajduje z r. 1649. Sałanty leżą w pięknej okolicy; lud wiejski wszędzie zamożny, wsie dobrze zabudowane. W miasteczku tern są kupcy dość majętni, lnem i siemieniem do Lipawy i Memla handlujący.

Sałapirogf, tej samej nazwy dwa jeziora w królestwie Polskiem, gubernii Augustowskiej, powiecie Kalwaryjskim, w dobrach Rykacieje, nad rzeką Szeszupą położone, pierwsze rozległe morgów dziesięć, drugie zaś morgów pięć.

Sałata, pod tą nazwą uchodzi bardzo wiele liści i korzeni różnych roślin, które rozmaicie przyprawione, jadają się zazwyczaj przy mięsie gotowanem lub pieczonem. Głównie pod nazwą sałaty, uchodzi roślina Lacłuca satwa naukowo przez Linneusza przezwana, a takowa znaną jest wszędzie po ogrodach warzywnych i umyślnie tam dla użytku kuchennego uprawianą bywa. Zkądby zaś pierwotnie pochodziła, czy z pewnością z Azyi, niewiadomo. Ze sałaty ogrodowej czyli zwyczajnej jadają się tylko liście i to wtenczas, kiedy jeszcze w łodygę wyrastać nie poczyna. Sałata zwyczajna zwija się nieco w główkę i taka zowie się głowiastą. Inna jej odmiana zwana rzymską, nie posiada tej własności i jest czerwonawo-zieloną. Z tych dwóch głównych odmian sałaty, ogrodnicy z czasem wytworzyli sztuką mnóstwo (przeszło 50} innych jeszcze odmian, które się różnią między sobą barwą i wielkością liści, ich kruchością, miękością, składaniem się w główkę lub przeciwnie, a głównie wcześniejszem lub późniejszem wschodzeniem z nasion, zkąd powstały odmiany tak zwane ranne czyli wczesne, w najpierwszych dniach wiosny liście wytwarzające, odmiany latowe czyli późniejsze i odmiany jesienne a nawet zimowe, w zimie sałatki dostarczające. W cennikach nasion warzywnych, różne te odmiany sałaty powszechnie są zamieszczone, lecz nigdy nie ma tam jednej odmiany sałaty ogrodowej, która się sałatą krakowską albo głąbikami (eh. głąb} zowie. Sałata w końcu lata zakwita, a przed samem zakwitnięciem nacięta jej łodyga wysącza obficie sok mleczny, któren na powietrzu wysuszony, daje lek, zwany Lactucarhim vel Tridace. Lek ten dopiero od roku 1801 przez doktora Duncana wprowadzony, dziś dosyć często bywa prze— oisywanym, działając podobnie jak opium. Inne gatunki sałat dzikich w lekarstwie używanych, są: Lacłuca virosa Lin. i L. Scariola Lin. Rosną one po okopach, pustkowiach lub koło dróg i zarośli w całej Europie środkowej i południowej, a zbiera się z nich świeże ziele (herha Lactucae rirosae et Scariolae), celem wywarzenia z niego wyciągu (extractum) tegoż nazwiska, jeszcze dziś nawet gdzie niegdzie przepisywanego, w różnych stwardnieniach rakowatych, w zołzowych (skrofulicznych), kiłowych (syfilitycznych) i t. p.