page0977

969

Stanisławowski powiat — Stankar

wiejskich wszystkich prywatnych jest 5,165. Instytuta, kościoły, zakłady naukowe, szpitale i t. d. wyrażone są przy Warszawskiej gubernii. F. M. S.

Stankar (Franciszek), rodem Mantnańczyk, urodził się roku 1501, zmuszony opuście ojczyznę z powodu przychylności do reformacyi w XVI wieku, gościł w Szwajcaryi jako medyk, następnie w Wiedniu r. 1517. Jako gruntowny znawca języka hebrejskiego, został r. 1517 professorem tegoż języka w akademii krakowskiej, ale władza duchowna powzięła podejrzenie, że był tajemnym heretykiem i uwięziła go. Umknąwszy z wiezienia, zaczął występować przeciw zakonnikom i obrazom świętych i zaprowadził zasady Zwingla, w Pińczowie, powołany przez jego właściciela Oleśnickiego na przełożonego tamecznej szkoły. W r. 1551 książę pruski Albert mianownł Stankara professorem teologii w Królewcu, gdzie ten został najzaciętszym nieprzyjacielem Ozyandra, zwolennika nauki o usprawiedliwieniu, wbrew Lutrowi. W roku 1552 Stankar opuścił Królewiec i udał się do Frankfurtu nad Odrą, tu nauczał przez czas niejaki, prowadził niespokojną polemikę i wszedł w spory z Melan-chtonem i Bugenhagenem; wrócił później do Polski i rozszerzał reformacyję; znalazł stronników pomiędzy członkami arystokracyi; wszelako nauka jego, podobnie jak wszędzie, obudziła wkrótce żywy wstręt; odtrąciły go synody protestanckie w Słomnicy r. 1551 i w Sandomierzu r. 1559. W Pińczowie występował energicznie w obronie swoich zasad; nazywano go atoli Nestoryja-niiiem, on zaś innych reformatorów przezywał Eutychijanami i Aryjanami. Protestanci nie mieli zaufania do Skankarystów; żądali zdania Kościoła w Genewie; Kalwin w r. 1560 zbjał opinije Stankara, ten zaś bronił się z gniewem. Stankar wywołał wielką antypatyję przeciw swojej osobie, ze strony reformatorów, pogardliwem postępowaniem i obelgami. Kalwin i Beza wyrzucali mu że rozkrzewił w Polsce socynijanizm. Umarł Stankar roku 1571. w Polsce, w Stobniey, poprzednio czas niejaki wichrzywszy w ziemi Siedmiogrodzkiej. Stankar wydał grammatykę hebrejską, najprzód w Strasburgu, potem w We-necyi, w Bazylei r. 1517, wreszcie w Krakowie u Jana Haelicza r. 1518, nakładem Samuela Maciejowskiego, biskupa krakowskiego: Grammatica insii-tutio linguae Hebreae. Pisma polemiczne za reformacyją: Canones reforma-Monie ecclesiarum polonicarum (Frankfurt, 1552), przypisane królowi Zygmuntowi Augustowi, którego zachęca do reformy Kościołów polskich, a w ostrych wyrazach przeciw duchowieństwu katolickiemu powstaje. Filip Me-lanchton pisał przeciw^ temu dziełu: Responsio de Controrersiis Stancan (Pińczów', 1553). Pismo to przedrukowali pastorowie zborów małopolskich. Słynny Stanisław Orzechowski wydał przeciwko Stankarowi dzieło: Chimaera swe de Stancari funesta regno Poloniae secta (Kraków, 1562; Kolonija, 1563). Inne dzieła Stankara są: De Triniłałe et Mediatore Domino nostro Jesu Christo adrersus Renricum Bullingerum, Petrum Martyrem et Joan-nem Cahinum (Kraków, 1562). Ubri duo quorum primus est Apologia adrersus eos qui eum et morositatis et iracundiae accusant. Alter de rera et recta inter Stanislaum Sarnicium Polonum cum sequalibus et Franciscum Stancarum MantuanUm ineundae concordiae in fide ratione (1567). Pomieszczone w tern piśmie jest Stankara i przeciwnika jego Sarnickiego zdanie, jak je na dyspucie w pałacu wojewody lubelskiego Jana Firleja wyraził. Ubolewa nad Sarnickim i Franc. Lismaninem, o którym pisze, ze w Prusiech życie skończył Utopieniem się w studni, życzy aby to wszystkich spotkało co doń są podobni. De Trinitate et Unitate Dei (r 1567). W przedmowie po-