scandjvutmp17f01

343

ARTYKUŁ III.

O kretynach i kretynizmie.

Ciasne wąwozy między górami, głębokie, osłonione lądowe zatoki, szczególniejsze miewają w sobie powietrze. Takie, naokoło od wiatrów górami zasłonione doliny, pospolicie kryją w sobie stojące lub obciążone wodnemi wyziewami powietrze, które bezustannie napełniają mgły wznoszące się z tych gorących, zgniłemi wodami i baguami napełnionych kotlin. W rzeczy samej, nigdy tam wiatr nie poruszy, nie uprzątnie i oczyści atmosfery; zgęszczone w tych zaklęsłościach promienie słońca, utrzymują ustawiczną wilgoć, która przesiąka i odmiękcza wszelkie tam żyjące istoty i rośliny: dla tego tam rośliny bywają bujne, miękkie; czworonożne zwierzęta ociężałe, zsiadłe; ludzie mocnej zwykle tuszy mają ciała nabrzękle wilgocią, ich tkankę komórkowatą i gruczoły przepełnia blada, stojąca limfa. Stąd owe wola gardlane, stąd przepukliny dy-chawiczne i choroby skrofuliczne, które jeszcze powiększa niezdrowa, za napój używana woda. Upał w takich dolinach bywa czasami w lecie tak mocny, iż ludzie dostają od niego gwałtownego pomię-szania zmysłów i szaleństwa, inni cierpią na błonę mózgów ą, tak, iż muszą ich przeprowadzać na wyzsze miejsca, na góry, gdzie z czasem omijają ich te choroby. Podobnież kretyni, mieszkańcy wąwozów mający wola, chcąc uchronić od Ićj wady, od tego zatkania gruczołów swe dzieci, przenoszą je na mieszkanie w wyższe miejsca, na góry, gdzie nie tak jest duszne, mniej wilgotne powietrze, jak to uważał Saussure.

Kraje niskie, bagniste wystawione bywają na te stojące mgły, które tyle odmiękczają i osłabiają skład ciał<, szczególniej gdy się do nich zimno łączy. Taką jest Hollandyja, takie kraje nad morzem w Europie, gdzie do tego jeszcze panują wilgotne od zachodu i południa wiejące wiatry; stąd powstaje guuśua ociężałość ciała, otrętwiałość zmysłów i wszystkich żywotnych zdolności.

Zdaje się że zbyteczna, z zimnćrn i stojącćm powietrzem połączona wilgoć, sama jest przyczyną wol i kretynizmu, czyli choroby kretyuów. Są to istoty głupowate, niedołężne, których wszystkie członki ciała są w rozprzężeniu; gruczoły ich szyi nadzwyczajnie

46

Virej Ilist. Nat., T. I.