page0044

36

Saxo — Saxonija

SaXO z przydomkiem Grammaticus, to jest Uczony, najznakomitszy z dawnych dziejopisów duńskich, był proboszczem w Roeskilde i przez biskupa Ab-salona, przy boku którego był sekretarzem, używany był do wielu ważnych poselstw, między innemi i do Paryża w r. 1161. Tenże prałat, zostawszy później arcybiskupem lundskim, skłonił go do napisania dziejów swej ojczyzny, które też do r. 1186 doprowadził. Zmarł r. 1204 i pochowany w kościele Roeskilde. Jakkolwiek Saxo w kronice swej widocznie naśladował styl późniejszych dziejopisów rzymskich, mianowicie Waleryjusza Maxyma, jednak jego łacina góruje nad łaciną, innych pisarzy średniowiecznych; Erazm z Rotterdamu podziwiał nawet jej świetność. Do wielkich także zalet jego pisarskich należy bezstronność, z jaką opowiadał sprawy klerykalne, chociaż sam był duchownym. Pod względem wiarogodności jego opisow i podań, należy odróżnić dziewięć pierwszych ksiąg jego Historia Dantca, od 7 dalszych i ostatnich. Owe bowiem 7 ksiąg bezwarunkowo służyć mogą za najlepsze źródła do dziejów duńskich, gdy pierwsze 9 wymagają wytrawnego krytycznego sądu dziejopisa, by właściwy z nich zrobił wybór. Podług własnego zeznania, korzystał on z trojakich źródeł przy określeniu najdawniejszych dziejów duńskich, mianowicie: ze starych pieśni, napisów runicznych -i podań piśmiennych Islandczyków. Bezwątpienia, zaliczyć do nich wypada i rodowody królów' duńskich, niemniej wieści ustne Islandczyków, żyjących wówczas jako opowiada-cze na dworach możnowładzców północnych, do których należał i Arnold w służbie arcybiskupa Absalona zostający. Podania czyli sagi jakie zasłyszał, kreślił Saxo żywcem bez krytycznego rozbioru i dla tego pomieszane one częstokroć z romantycznemi sagami germańskich ludów. Z historyków, cytuje on Eginharda, Adama Bremeńskiego i anglosasów, mniej zaś Pawła Dijakona; bacznie więc i ostrożnie, wnioski i wywody jego przyjmować należy. Z wielu wydań kroniki jego Historia Danica, z których pierwsze ogłosił Chr. Pederson w Paryżu r. 1514, najlepszem jest P. E. Muller’a, dokończone przez J. M. Vels-chow^?a (Kopenhaga, 1839). Duńskie przekłady dali Vedel i Grundtvig. Do krytyki pierwszych 9 ksiąg służy P. E. Muller’a Krit. Untersuchung den Sa-gengeschichte Ddnemarks und Norwegens (Kopenhaga, 1823). Ważna także jest Saxo’na historyja do poznania stosunków z ościennemi wówczas Słowianami nad-elbiańskimi i nad-odrza*iskimi.

SaX0 (Benedykt), jezuita, rodem Hiszpan, gdy się na missyje do Indyj gotował, rozkazem przełożonych powołany do Litwy, w r. 1624 w Wilnie teologii uczył, wieńcem doktora ozdobiny, urząd podkanclerzego akademii lat 20 sprawował, pierwszy prawa jej zebrał i drukiem ogłosił, pracując przytem nad grammatyką polską dla cudzoziemców. Wysłany do Rzymu w sprawach towarzystwa, umarł w Antwerpii 1668 r. Wydał z druku, oprócz dzieł teologicznych: 1) Claves juris academicis Vilnensibus (Wilno, 1648, w 8-ce).    2)

Praecepla grammaticae linguae polonicae (tamże).    .    F. M. S.

SaX0Dija lub Saskie królestwo. Dnia ll Grudnia r. 1806, Fryderyk August elektor saski zawarł pokój z Napoleonem w Poznaniu i przystąpił do związku Reńskiego, przybrawszy tytuł króla Saskiego. Zresztą konstytucya polityczna kraju nie uległa żadnej zmianie. Pokój Tylżycki (r. 1807) przyniósł nowemu królowi utworzone przez Napoleona wielkie księztwo Warszawskie, a zarazem i oderwany od Prus okręg Kotbus, ale monarcha ten musiał odstąpić królestwu Westfalskiemu, Barby, Mansfeld i skutkiem pokoju zawartego w Schonbrunn (r. 1809), Austryja ustąpiła wielkięmu księztwu Warszawskiemu Galicyję zachodnią i Kraków, Saxonii zaś niektóre cząstki Czech