scandjvutmp1cd01

421

jak do dolnych przeczyszczeń. Dla tej to przyczyny łatwiej goją się wrzody i rany nóg w Montpellier, a prędzej rany głowy w Paryżu.

Z tych usposobień endemicznych wypada, że obcy wolni bywają częstokroć od chorób na które cierpią miejscowi krajowcy, albo też przeciwnie, co z przyzwyczajenia stało się zdrowiem dla narodu, to bywa chorobą dla cudzoziemców osiadających w pośród jednakich okoliczności; dla tego to woda Sekwany sprawia częstokroć dyaryją wszystkim osobom nie Paryżanom, które się do niej jeszcze nie przyzwyczaiły. Kretyn z wąwozów Walezyi utrącą swoję niedołężność w su-chem, ostrem powietrzu na wysokich górach , kiedy tymczasem popę-dliwy góral mniej doświadcza krwotoków i gwałtownych chorób gdy zejdzie w powietrze ciężkie i mgliste w dolinach.

Stąd także pochodzi, że nie wszystkie choroby równo się wzmagają i rozwijają we wszystkich klimatach, podobnie jak nie wszędzie i wszystkie równo udają się rośliny. I tak wysypka prosówka tak częsta w Nor-mandyi, nieznana jest w innych prowincyjach; wrzody ustowe tak pospolite w Hollandyi, prawie nieznane są w Wiedniu; czarna krosta tak często zdarzająca się w południowej Francyi, prawie nigdy nie daje się widzieć w północnych prowincyjach. Dla podobnych przyczyn rzec można że natura każdego kraju swoim sposobem działa, zmienia rodzaje słabości ludzkich, i naprzykład pleura inną będzie miała moc w miejscach górnych, a inną w zapadłych nizinach. Dla tego to pomimo wszelkie usiłowania jakie okazali Baglivi, Husham, Stoli, Pringle, Haen, Piquer, Grant, i t. d. około dokładnego opisania chorób, jednakże nasze klimaty przedstawiają różnice których oni wcale nie spostrzegali. Wszystkie te okoliczności dowodzą jak byłaby ważna i potrzebna dokładna topografija każdego narodu, iżby na niej można było oprzeć pewny sąd o chorobach endemicznych, a nawet o chorobach zaraźliwych, które panują w każdej niemal okolicy.

ARTYKUŁ I.

0 głównych chorobach endemicznych każdego ludu. —

O Europejczykach.

Nie mamy tu zamiaru, jak Leon-Ludwik Finkę, pisania powszechnej geografii praktycznej medycyny dla całego rodu ludzkiego, chcemy tylko w krótkości przytoczyć różne choroby, które panują zwykle u każdego narodu w ogólności, i porównać je z przyczynami im naznaczonemi, jeżeli te są znane. Podróżni nie mający dostatecznych wiadomości sztuki lekarskiej i fizyki, nie oświecili nas w tej materyi, ta-kiemi byli Prosper-Al pin, Kaempfer, Bontius, Pison, Cleghorn, Lind, Hillary, Cholmars, Pouppe-Desportes , Bajon i t. p , można jednak czerpać w ich pismach użyteczne wiadomości. To badanie rozmaitych własności klimatów prostuje i wyjaśnia częstokroć zbyt ograniczone, niedostateczne wiadomości, jakie nam dostarcza czytanie dzieł uczonego Hypokratesa.