Sponsorzy2F701

435

darzenia. Pierwsza liczy peryody, przedzielane epokami, inna jednocbwilo-wy stan rzeczy wystawiając, nie zna ni peryodów, ni epok, nie zna słowem kolei, nie zna co było, co będzie, patrzy jedynie co jest Pierwsza właściwie historyą jest zwana: druga choć niewłaściwie, tytuł geografii miewając, wystawuje geograficznym porządkiem, statystykę lub ethnografią państw i narodów. Zmieniają się granice, ludność, zamożność, i w każdym razie zmieniony siun rzeczy, odmiennego statystycznego (geograficznego) opisu wymaga. Naród i ziemia polska, przeszły różne losów koleje. Inna jego wielkość za Bolesławów, inna za Jagiellonów, inne skołatanie za wnuków Krzywoustego, inne za Jana Kazimierza: w każdym inny obraz statystyczny. Każda tedy chwila, innego opisu Polski wymaga, a w każdej chwili osobno wystawiona Polska, każdego interesować musi. Przebsiębiorący dopełnić Opis starożytnej Polski, drętwiejącą ręką zapisy wał karty, chciał kreślić obraz, w chwili gasnącej świetności. Prędko czytelnik uczuje w dziele jego, że czasy początków panowania Jana Kazimierza, zajmują całą pisarza uwagę: bo w je-dnem tylko miejscu znajduje dobitne oświadczenia: „Opisuję Polski stan, jaka była do połowy wieku XVII, tojest, do roku 1648 przed nieszczęśliwą bi rzą za Jana Kazimierza."

„Jasno, łatwo i czysto, w bardzo wielu razach żywo, dokonywa śwego opisu autor, i roztacza go geograficznie, a zatem winien ściśle się trzymać obranego przez się roku 1648. Lecz dzieło jego wystawia, nie samo suche geograficznych nomenklatur liczenie, nie sam ówczesny statystyczny stan rzeczypospolitej, wyjaśnia razem przyczyny i początki wszystkiego, liczy zdarzenia i zmiany, które uświetniły, i niezgasłą pamięć wielu miejsc uczyniły: bitwy, zakłady, osoby, urzędy, znamiona i tytuł, miejscu należące. Tym sposobem załącza miejsc i rzeczy dawniejsze dzieje. Jak jest pełne i bogate geograficzne z roku 1648 Polski opisanie , niemniej etanowi istotę dzieła, i niemniej dostatnie jest przytem historyczne opowiadanie. Byloto prawdziwym celem i obowiązkiem pisarza sprawić się w tym jak najdokładniej , w czem też czytelnik wkrótkości zupełnie zaspokojonym się znajduje.

,,Lecz od roku 1648 upłynęło lat 168 ('), a ułomki tylko i gruzy wielkiego gmachu, mógł mieć przed oczyma autor. Dawna też świetność innego jeszcze i zupełnie świćżego poloru nabywała, zpod której, poważną starodawną śniadość wydobywać wypadało. Płomień uniósł w dymy drewniane grody: pożoga, złośliwa ręka i z nędzy wynikłe opuszczenie gmachów, obnażały i w łomy zamieniły mury: lecz nastał inny rodzaj zniszczenia, któremu najtwardsze mury sprostać nie podołają. Wyrodzony Rzymianin, szanuje dotąd starodawnych Rzymian ruiny: stoi spokojnie Kolizep, z któregoby u nas miasto pomurować można. Na równinach naszych, wprawna ręka synów ziemi polskiej, dla widoków, dla materyałów, muska, lub z ziemią równa pomniki staropolskiej chwały. Nie mógł tedy autor nie mieć względu na smutne ciosy czasów późniejszych, i na stan rzeczy dzisiejszych. Sta-

■ ■ on t    ^ł «Vj^o«Dla w en iUu i

(') Pisany ten rozbiór był wr. 1819. im f»W»dob^W laisb awJaÓfltn X ri