tpn 1 22481001

2 GKOGRAFIA FIZYCZNA Z1KM POLSKICH

landyi, w sąsiedztwie swych równowiekowych Alp, jakoteż na południu, w obszarze płyty Czarnomorskiej od morza Azowskiego aż do wołyńskiej ziemi nad Słuczą.

Na zachód od płyty Ukraińskiej ciągnie się aż do Atlantyku taśma niżowa, częściowo zalana Bałtykiem, częściowo przykryta młodymi nanosami rzek i lodowców; na wschód od Fennoskandyi (Skandynawia z Finlandyą) ściele się bezbrzeżna płyta Rosyjska. Różnica między Polsko-francuskim pasem niżowym, a płytą Rosyjską polega na tem, że podstawa Kaledońska jest w połaci zachodniej przykryta i zamaskowana najmłodszymi utworami historyi ziemi, w połaci rosyjskiej wychodzą utwory wszystkich wieków ziemi na powierzchnię i swem spokojnem uławiceniem demonstrują martwą sztywność tej części ziemskiej skorupy.

A teraz nasuwa się kwestya, jakie miejsce przynależy indywidualnej, w swem otoczeniu niemal obcej płycie Ukraińskiej. Z jednej i z drugiej strony przylegają do Ukrainy wielkie dziedziny, polsko-francuski niż i płyta rosyjska; obie spoczywają na położonej w głębi podstawie Kaledońskiej, której Ukraina jest wynurzoną cząstką. Pytanie, w którym kierunku jest Ukraina silniej związaną, ku wschodowi, czy ku zachodowi? Aby je rozwiązać, musimy zwrócić uwagę na pewien szczegół eurazyatyckich związków architektonicznych.

Azya posiada, tak jak Europa, na północy swe prastare jądro kontynentalne; wychodzi ono na powierzchnię w masie syberyjskiej między Jenissejem a Leną. Na południe od starego jądra są rozwinięte wichrowato rozszczepione dwa olbrzymie systemy gór łańcuchowych. Pomiędzy górami młodemi Europy a Azyi istnieje pewna różnica: fałdy gór Azyi są obalone ku południowi, jakby powstały pod wpływem parcia od północy, Pyreneje, Alpy, Karpaty powstały pod wpływem parcia od południa. Typ gór azyatyckich powtarza się tylko w Dynary dach połud.-wschodniej Europy; w północnej, starej Europie pojawia się tylko w postaci drugorzędnych wypiętrzeń, wgięć i załomów, skierowanych z reguły od połud. wschodu ku półn. zachodowi, a przesuniętych według azyatyckiego wzoru ku południowi. Na ten rys struktury zwrócił po raz pierwszy uwagę Karpiński przed łaty 30, a stwierdził go przcdewszystkiem w obszarze południowej Rosyi i w Polsce. Tym to późniejszym oddźwiękom górotwórczym zawdzięcza swe powstanie i ukształtowanie węglowy basen Doniecki, one spowodowały odgraniczenie i kierunek jilyty Ukraińskiej; Podole i góry Małopolski wykazują niemniej ślady tych ruchów. I zdawało się prawie, że w tym rysie struktury leży piętno, pośredniczące między płytą Rosyjską, a nizinami Polski, dzielące je od nizin zachodniej Europy. Ale wyczerpujące studya następne wykazały, że