scandjvutmp4201

36

je w naszej jest mocy. Wprawiamy i przyuczamy oko i ucho do rozróżniania piękności od szpetności, harmonii od niezgody dźwięków; przyuczamy smak a nadewszystko dotykanie do uczuwania delikatnych i rozmaitszych wrażeń, niż ich doznawać mogą zwierzęta. U nas żaden ze zmysłów nie ma przewagi nad innemi; nie zdoła pociągnąć nas pragnienie krwi jak tygrysa, lub owładnąć jak łaknienie wilka, ani tyle nas niepokoją o taczające przedmioty, jak ptaka. Nasz rozum trzyma zwykle na wodzy nasze żądze, kiedy tymczasem silne, pojedyncze zmysły władają i miotają zwierzętami; albowiem widzieliśmy, że człowiek ma mózg większy a nerwy ciała czyli nerwy zmysłów stosunkowo cieńsze od nerwów zwierząt. Więcćj on myśli, bo nie tyle po bydlęcemu czuje, czyli mniej natężone bywają jego wrażenia, gdyż łączy się z niemi zastanowienie.

Wynika stąd jeszcze, że człowiek delikatniejszy jest na ciele niż zwierzęta. Drapieżne zwierzęta szczególniej bywają silne; a lubo dziki, mięsem się żywiący człowiek, okazać może więcćj lub mnićj siły, lubo widzimy c zęstokroć nadzwyczajną moc w zapaśnikach, atoli ponieważ przeznaczeniem jest człowieka raczćj czuć i zastanawiać się, niż żyć tylko fizycznie, mniej przeto wytrwały on bywa na choroby ciała jak inne zwierzęta równćj mu wielkości a nawet p odobnego kształtu. Wszakże w tćj względnćj niższości czerpa on swoje przewagę i swoję panowanie nad zwierzętami: to zdanie potrzebuje tłómaczenia.

Człowiek jest ową, pomiędzy wszystkiemi żyjącemi istotą, która dla swego utrzymania i życia najwięcćj potrzebuje; żeby więc wszystko zdziałać sobie mógł przemysłem, Opatrzność tak go stworzyła, że wszystkiego mu braknie. Owad, zaraz przy swem narodzeniu uzbrojony jest i opatrzony wszystkiem, co mu być może potrzebne do jego bytu, a nadto wewnętrze uczucie służy mu za doskonałego przewodnika. Ptak, czworonożne zwierzę, po kilku tygodniach od urodzenia, opuścić mogą swoję matkę i żyć same przez się; jaszczurka, ryba bez żadnćj od rodziców żyje pomocy: natura opatruje je we wszystko; okrywa je siercią lub pierzem, umacnia najprzód ich kroki, kieruje ich instynktem i ich smakiem; jednemu daje wartkie skrzydła, drugiemu płetwy, pęcherz pławmy, lub odporną i zaczepną broń, i t. d. innego przemienia, przekształca według tego jak żyć