0111

WIELKI KSIĄŻĘ postradał zmysły. Jak ocaleli pozostali - tego nie sposób zrozumieć! Nawet

się nie przeziębili.

Nie dające się wyrazić szczęście - świadomość, że Bóg darował mu życie - ogarnęło go już później w celi. Gdy minął przedśmiertny szok, to uświadomił sobie w pełni: „Przeżywałem ostatnie chwile i teraz żyję raz jeszcze!", pisał.

Jakże był szczęśliwy tego dnia... Nigdy już nie przeżył czegoś podobnego. Chodził po celi i głośno śpiewał, ciągle śpiewał. Tak cieszył się z podarowanego mu życia, wspominała jego żona.

Po odwołaniu egzekucji pietraszewców zesłano na katorgę. Pietra-szewski nawet po tej makabresce pozostał kpiarzem. Kiedy ubrano ich w odzież katorżników i nałożono kajdany, przyjrzał się wszystkim i roześmiał się: „Przyjaciele, jakże śmieszni jesteśmy w tym przebraniu".

Dostojewskiego skazano na cztery lata katorgi „z pozbawieniem praw stanu i konfiskatą majątku oraz przeniesieniem po tym terminie do wojska". Na zsyłce przebywał wśród kryminalistów.

Krach cesarstwa

Zaprowadziwszy porządek we własnym domu, Mikołaj nadal usiłował porządkować świat. W 1853 roku z właściwą sobie brutalnością upomniał się o prawa chrześcijan w Palestynie. Zażądał od Turcji specjalnych praw dla chrześcijan - było to ultimatum. Kiedy Turcy się nie zgodzili, niezwłocznie rozpoczął wojnę. Jego wojska szybko zajęły nad-dunajskie księstwa, Mołdawię i Wołoszczyznę, tu jednak ku zdumieniu Mikołaja niedawno uratowana przezeń Austria pchnęła swą armię na pomoc Turcji. Zarządził niezwłoczny odwrót z ziem naddunajskich. Było jednak za późno. Na Morzu Czarnym pojawiła się flota Anglików i Francuzów. Dopiero teraz zrozumiał, skąd się wzięła odważna odmowa Turcji. Za Imperium Otomańskim stały mocarstwa europejskie. Znalazł się więc w pułapce. To nie on dyktował teraz Europie reguły postępowania, lecz zjednoczona przeciwko niemu Europa postanowiła podyktować carowi własne reguły.

Przeciwko carowi wystąpiła nienawistna mu Francja, gdzie rządził bratanek Bonapartego, Napoleon III. Do Napoleona przyłączyła się Anglia. Cesarz austriacki, któremu pomógł stłumić powstanie na Węgrzech, postąpił z całą podłością. Przyłączył się do jego wrogów!

Tak rozpoczęła się wojna krymska.

Armia, którą Mikołaj uważał za najsilniejszą w Europie, została szybko rozgromiona. Okazało się, że jego wojska walczyły przeciw żołnierzom

116