0009

Przedmowa

Historia cara Aleksandra II pełna jest paradoksów.

Jego marzeniem było wprowadzenie Rosji w krąg państw europejskich - wiódł kraj ku europejskiej Konstytucji. Odwieczne rosyjskie wahadło między Zachodem i Wschodem rozhuśtał ku Zachodowi. I mimo to ów car-okcydentalista jest tak mało znany na Zachodzie.

A przecież był największym od czasów Piotra Wielkiego carem-refor-matorem. Rosyjski Lincoln położył kres tysiącletniemu niewolnictwu w Rosji - darował wolność pańszczyźnianym chłopom, likwidując poddaństwo.

Aleksander II nie tylko oswobodził dwadzieścia trzy miliony rosyjskich niewolników, ale zreformował całą rosyjską rzeczywistość - sądownictwo, armię, administrację. To on był ojcem pierwszej rosyjskiej „pieriestrojki", która przyczyniła się do niesłychanego rozwoju życia duchowego. „Odwilż", „Wielki lodołamacz", „Rosyjski renesans" - owe słowa powtarzała po wielokroć rosyjska publicystyka... Dostojewski, Tołstoj, Turgieniew, Mendelejew - to tylko wybrane nazwiska z całego zastępu znakomitych pisarzy i uczonych, tworzących za panowania Aleksandra II.

„Jest to być może najważniejsza epoka w tysiącletnim istnieniu Rosji" - zanotował w dzienniku jego brat, wielki książę Konstanty Mikołajewicz.

Mimo to już jego syn, Aleksander III, postarał się zapomnieć o dokonaniach ojca. Następcy ostatniego wielkiego cara cofnęli Rosję daleko wstecz, ku dobrze znanej autokracji azjatyckiej.

Wszelako Historia jest sprawiedliwsza od ludzi. I bohater tej książki wszedł do historii Rosji z wyjątkowym dla władców rosyjskich przydomkiem „Cara-Wyzwoliciela".

„Całe jego życie to istna powieść!" - napisał jeden ze współczesnych Aleksandra II. I rzeczywiście, wszystko możemy znaleźć w burzliwym

13