0212

Dobierzcie sobie wspólników, przyciśnijcie więźniów: proces pokazowy 187

Obsada tego spektaklu nie ograniczała się wyłącznie do aktorów rzeczywiście występujących na scenie, ponieważ w zeznaniach pojawiały się również inne osoby, z czego można było wnioskować, że na kolejnych procesach wystąpią inni sławni „terroryści”. Podsądni wymienili kilku wyższych dowódców, a później zarówno lewicowców, takich jak Karol Radek, jak i prawicowców, takich jak Bucharin, Ryków i Tomski. Wyszyński ogłosił, że rozpoczyna nowe śledztwo przeciwko tym wymienionym znakomitościom.

Członkowie owej zakulisowej ekipy odgrywali swoje role bardzo różnie: utalentowany dziennikarz Karol Radek, słynny internacjonalista, który prezentował się dosyć groteskowo w swoich okrągłych okularach, z bokobrodami, fajką, w skórzanym płaszczu, w latach trzydziestych był bardzo blisko Stalina, doradzaj ąc mu w sprawach polityki niemieckiej. Pisarze zawsze wyobrażają sobie, iż lekkie pióro pozwoli im wyjść cało z opresji. Obecnie Stalin stwierdził, że choć bez wielkiego przekonania, sugeruję, aby odłożyć na razie kwestię aresztowania Radka i pozwolić mu opublikować w „Izwiestiach ”podpisany artykuł... Okoliczności, a nawet czasowa pobłażliwość wobec starych przyjaciół, mogły skłonić Stalina do chwilowej zmiany kursu.¹

Dwudziestego drugiego sierpnia oskarżeni odmówili wystąpień w swojej obronie. Politbiuro - Kaganowicz, Ordżonikidze, Woroszyłow i Czu-bar - wraz Jeżowem poprosiło o instrukcje. „Nie należy zezwalać na żadne oświadczenia” - odparł Stalin, a o 23.10 następnego wieczoru wydał szczegółowe dyspozycje dotyczące ogłoszenia wyroków w prasie. Co znamienne, dramaturg uznał, iż werdykt wymaga wygładzenia stylistycznego. Pół godziny później napisał znowu, obawiając się, źe proces zostanie uznany za inscenizację.¹⁵

Współpracownicy Stalina zaaranżowali publiczny wybuch oburzenia skierowanego przeciwko terrorystom. Chruszczów, gorący zwolennik procesów i egzekucji, zjawił się pewnego wieczoru w Komitecie Centralnym, gdzie zastał Kaganowicza i Sergo, którzy starali się zmusić poetę Diemiana Biednego, by napisał krwiożerczy wiersz dla „Prawdy”. Biedny odczytał im efekt swoich wysiłków twórczych. Nastąpiła chwila niezręcznego milczenia.

- Nie to mieliśmy na myśli, towarzyszu Biedny - powiedział Kaganowicz. Sergo stracił cierpliwość i zaczął krzyczeć na Biednego. Chruszczów popatrzył na niego.

1

Nie wszyscy członkowie zakulisowej ekipy zachowywali się tak ulegle. 22 sierpnia o 17.46 Stalin otrzymał od Kaganowicza, Jeżowa i Ordżonikidzego telegram następującej treści: Dzisiaj rano zastrzelił się Tomski. Zostawił list, w którym próbował dowieść swojej niewinności [...]. Nie mamy wątpliwości, że Tomski [...] wiedząc, iż nie zdoła dłużej ukryć swojej roli w zinowiewowsko-trockistowskiej bandzie, postanowił umknąć [...] popełniając samobójstwo. Najważniejszy, jak zawsze, był komunikat dla prasy.