175

Kultura alimów 175

Uczynki liczyły się jedynie wtedy, gdy pochodziły od umysłów i dusz nastawionych na poznanie Boga i służenie Mu.

Pragnienie wyjaśnienia tych związków decyduje o treści i o układzie Ihja. Pierwsze czteiy części dotyczą filarów islamu, podstawowych obowiązków religijnych, modlitwy, postu, jałmużny i pielgrzymki. W odniesieniu do każdego z nich objaśnianie znaczenia wykracza poza zewnętrzne przejawy, a więc poza szczegółowe zasady wypełniania danego obowiązku, dotyczy bowiem interpretacji znaczeń i korzyści, jakie można z nich czerpać, jeśli się je wykonuje z odpowiednim nastawieniem. Modlitwa ma pełną wartość jedynie wtedy, gdy wkłada się w nią całą duszę, gdy rozumie się wypowiadane słowa, gdy dokonało się wewnętrznego oczyszczenia, wyrzekło się wszelkich myśli innych niż te, które dotyczą Boga, gdy odprawia się ją z szacunkiem, strachem i nadzieją. Post ma wartość, jeżeli służy wyzwoleniu duszy, by mogła się zwrócić ku Bogu. Jałmużna powinna wynikać z pragnienia, by okazać posłuszeństwo Bogu, i uznania dóbr tego świata za nic nie warte. Pielgrzymce powinny towarzyszyć czyste intencje, rozmyślanie o końcu świata, śmierci i Sądzie.

W drugiej części książki autor przechodzi od rytualnych obrządków do innych uczynków o moralnym znaczeniu, szczególnie zaś tych, które wiążą ludzi ze sobą: jedzenie i picie, małżeństwo, zdobywanie dóbr materialnych, słuchanie muzyki. Każda z tych spraw rozważana jest z punktu widzenia słuszności tego czy innego sposobu postępowania w określonych warunkach, i w świetle podstawowego celu człowieka, jakim jest zbliżanie się do Boga. Na przykład małżeństwo omawia z punktu widzenia równowagi między jego zaletami i wadami. Daje ono człowiekowi potomstwo, chroni go przed nielegalnymi namiętnościami, a nawet ofiaruje „przedsmak raju”. Z drugiej strony może go odrywać od dążenia, by poznać Boga przez właściwe wykonywanie religijnych obowiązków.

Część trzecia zawiera systematyczny przegląd tych ludzkich namiętności i pragnień, które - jeśli im się niewłaściwie oddawać - uniemożliwią człowiekowi czerpanie duchowych korzyści z religijnych obrządków i poprowadzą go ku zgubie. Szatan wchodzi w serce człowieka przez pięć zmysłów i przez wyobraźnię oraz cielesne pożądania. Al-Ghazali dokonuje przeglądu bożków żołądka, lubieżności, języka, jego użycia w konfliktach, w nieprzyzwoitych wypowiedziach, w kłamstwie, kpinie, oszczerstwie i pochlebstwach; mówi o złości, nienawiści i zazdrości, o dążeniu do bogactwa, ziemskiej i duchowej chwały, co z kolei prowadzi do hipokryzji, o dążeniu do dumy z wiedzy i pobożności, urodzenia, zdrowia fizycznego i urody.

Thkie impulsy można powstrzymywać i kontrolować, zwracając się do Boga, najlepiej podczas rytualnych obrządków takich jak modlitwa, post i pielgrzymka, przez powtarzanie imienia Boga, medytację i samowiedzę, z pomocą przyjaciela lub duchowego przewodnika. W ten sposób kierunek, w którym