20101214 142835 bmp

ję wykazać, że philosophes po to zburzyli Państwo Boże św. Augustyna, by własnoręcznie je odbudować, wszelako przy użyciu bardziej nowoczesnego budulca.

ROZDZIAŁU

PRAWA NATURY I BÓG NATURY

Qu ^Jest-ce que la loinaturelle? C’est 1'ordre regulier et constant des faits, par leąuel Dieu rćgit l ’univers\

YOLNEY

I

Kiedy mówimy:philosophes, mamy na myśli przede wszystkim, i całkiem słusznie, kilku Francuzów, o których tyle już napisano, że wie o nich cały świat. Montesąuieu, Voltaire i Rousseau, Diderot, Helvćtius i baron d’Holbach, Turgot, Quesnay i Condorcct — oto najlepiej znani. Jeśli w dodatku zajmowaliśmy się oświeceniem jako swoistym preludium do rewolucji, łatwo mogło nam ulecieć z pamięci, jak to się przydarza większości piszących na ten temat, że Francja nie była jedynym krajem pobłogosławionym (lub jak kto woli — pokaranym) filozofami; skoro jednak bardziej niż konsekwencje oświecenia interesują nas tutaj przedzałożenia tej epoki, wypada odnotować, że klimat opinii, któtym się zajmujemy, nie był zjawiskiem specyficznie francuskim, lecz miał charakter międzynarodowy. Leibniz, Lessing i Herder, nawet młody Goethe (jeśli był w odpowied-

¹ Co to jest prawo naturalne? Powszechny i stały porządek faktów, poprzez któiy Bóg włada wszechświatem.

45